Колку е прекрасна оваа Наташа!
Надежда Александровна ја помилува книгата со својата мала цврста рака и дури замижа од задоволство. Кожен повез, топол на допир – сите книги во домот на Борјатински, вклучувајќи ги и најновите изданија, се преукоричуваа наново, а кожата ја нарачуваа специјално од Фиренца – танка, кафеникава, со нежна жива потпаленост.
Добро, матушка, не ти е жал за вакви глупости да се таманат италијанските крави? – се шегуваше Владимир Анатољевич, кој, впрочем, тајно ги одобруваше сите каприци на својата сопруга. Таа беше прекрасна домаќинка, и покрај тоа што потекнуваше од древен странски благороднички род (Надежда Александровна беше родена како фон Стенбок), живееше на висока нога како руските аристократи и, што беше најважно, во дваесет и петтата година од сопружништвото сѐ уште се смееше на шегите на својот маж.
Освен за книгите! О, тие книги!
Надежда Александровна не пропушташе нова книга на ниту еден од трите јазици што ги знаеше (француски, германски, дури и руски) – иако, за жал, гулабице, на руски, се чини воопшто нема никаква смисла да се чита! Во нивната петербуршка куќа, за библиотеката беше одвоена пространа сала со двојна висина, со два реда прозорци – во таква сала честитите луѓе одржуваат балови, а ние собираме прашина по ќошињата.
Камо да беше тоа така само во Петербург, ама и на нивните три имоти човек немаше каде да се заврти од книги, а сега и четвртиот незапирливо се натрупуваше, па пролетоска Надежда Александровна само што ја потпиша тапијата за земја и куќа во Ана, го започна уредувањето на новиот имот токму од библиотеката и веќе размислуваше дали да го повика на некое време тука здодевното германско момче, со цело соѕвездие од ситни светли мозолчиња на челото, чие презиме никој никогаш не успеа да го запомни. Момчето ја одржуваше петербуршката библиотека на Борјатински и два пати во месецот се појавуваше во нивната куќа, тивко чкрипејќи со ѓоновите и држејќи ги црвеникавите, лутерански раце, чесни до глупавост, широко одвоени од телото. Водеше каталог, ги впишуваше во него книжните реткости и новитети, според укажувањата на госпоѓата и според сопственото разбирање, и беше тивко, незабележливо, но речиси до лудило вљубен во Надежда Александровна, со која одвај имаше разменето неколку збора.
Еднаш, кога ја згреши вратата, неочекувано, во една тивка тесна, задушлива одаичка, целата обложена во свила и запурнина, ги откри нејзините балски чевли, малечки, целосно розеви внатре, и само што не падна во несвест од страст и среќа, така што и по три години, умирајќи од туберкулоза, пред себе ги гледаше нежните ѓонови, излижани од танцување, и мрмореше – чевличиња, чевличиња, – додека сѐ не му се измеша, додека не заврши, додека не го пушти овој живот, оваа мака…
Русија, Лета, Лорелеја.
Тој не разбра ни дека чевличињата не беа на Надежда Александровна, туку на една од нејзините многубројни внуки во тантели – семејството беше огромно, неизмерно богато и со својата полнокрвна роднинска мрежа го опфаќаше целиот тогашен руски општествен поредок.
Сакаа да ја известат Надежда Александровна дека кутриот библиотекар умре, но заборавија.
А? Што ќе кажеш за кравите, матушка? Навистина не ти е жал?
Остави, – одмавна добродушно со раката Надежда Александровна. Што си запнал за тие крави. Секако ќе направат од нив бифтек. Подобро земи и прочитај – книгата е вистинска наслада, не може да се каже со зборови!
Владимир Анатољевич подозриво ја подзагледа последната книга, „Војна и мир“, која само што беше излезена од печат – во 1869 година. Грофот Лав Николаевич Толстој, секако, беше од добар род и одлично се беше покажал во воена служба, што од гледна точка на Борјатински, кнез и генерал-фелдмаршал, беше неоспорно достоинство, ама зошто тој пристоен човек чкртка таму некакви романчиња, па уште и ги печати! Не, не може лилјани да предат, Наденка, така што, биди љубезна, избави ме од своите изливи на чувства.
Затрчана, веслајќи со нозете, им пријде девојката, која пред доаѓањето на Тањушка Надежда Александровна ја имаше за своја собарка, и без да ги подига очите праша каде ќе заповедаат да се послужи чајот – како да не беше јасно дека во јули навечер чај се пие само во градината. И, Ве молам, кажете да послужат свежи малини. Девојката, газлеста, пегава, грда, кога го слушна невообичаеното „Вие“, се згрчи како да ја швркнаа со коприва по цврстите нозе и, сѐ така не подигајќи ги очите, замина. Надежда Александрова навикната на тоа дека во Петербург императорката, со која беше во блиско пријателство, можеше и требаше да ја ословува со „Машенка“ и „ти“, а портирот можеше и требаше со – „Вие, Атанасиј Григориевич“, воздивна. Спиралата на ползавецот Вирџинија прекрасно се римуваше со спиралата на столбот од павилјонот, исто така прекрасен, но одамна небојадисан, што не можеше да не се забележи. Луѓето на преснокупениот имот Ана ја запрепастуваа со своето незнаење и мрзливост. Мрзливост и незнаење. Како секаде.
Тука би требало да се отвори училиште – рече Надежда Александровна.
Бичувањето е каде каде понадежно – здраворазумно возврати Владимир Анатољевич и веднаш беше наречен големопоседник и дивјак. Томот на Толстој, кој Надежда Александровна го поттурнуваше кон него, му се доближи на Борјатински уште на неколку сантиметри, а следејќи по него, по чаршафот покорно сползна воронешкото сонце што веќе отпливуваше кон шумата. Мирисаше на искосена трева, на неодамна полеани цветни алеи, но задушувајќи сѐ, моќно надоаѓаше развлечена, бледа арома на тутун и влажна матиола.
Девојката се врати и ги извести дека нема малина. Надежда Александровна се огорчи. Една од главните причини зошто беше купен имотот во Ана беа раскошните градини. Поранешната господарка, претпочитувајќи го во сѐ научниот пристап и дури одржувајќи долга преписка со знаменитите сестри ботаничарки Сара Мери и Елизабет Фитон, на мрсната воронешска почва имаше посадено такво бујно зеленило што Надежда Александровна, желна за сѐ што е необично и убаво, им плати на наследниците на старицата, која одлета во вистинските рајски градини, толку колку што бараа, без да се ценка. Навистина, веднаш по купувањето, се покажа дека огромната градинарска јагода што созрева во оранжериите некаде кон кај Божик, како и розовите круши што мирисаат на канела се само лажно предание, ама малините! Кој ветер нив ги однесе?
Сосем нема? – уточни Надежда Александровна и во нејзиниот глас, на сaмото дно, прелевајќи се во синевина, се слушна префинет германски челичен призвук. Девојката намуртено кимна со главата. Сосем. А што стана со неа? Девојката молчеше, спуштајќи ја главата. Бич, бич и само бич! – весело дошепна Борјатински, кој кон малината и другата бесмислена флора беше сосем рамнодушен. Нешто сосем друго е добро печен бифтек.
Надежда Александровна стана, па, зафаќајќи се со здолништето за масата, го повлече, па пак го повлече, потпукнувајќи со богатата тантела, собрана во китнести фестони. Девојката исплашено фрли поглед, па ја спушти главата уште пониско. Шамијата ѝ се лизна од главата така што ѝ се виде тркалезното теме, намачкано со масло за ламба. Многу детско. Теменце – одеднаш си спомна Надежда Александровна за чудесниот и исто така многу детски збор. Така зборуваше дадилката.
Каде е пиленцето, да го целивнам теменцето!
Ајде, одете, – нареди Надежда Александровна, прекорувајќи се себеси за гневливоста. Да го читаш Волтер, да ги обележуваш страниците на „Осумнаесеттиот брумер на Луј Бонапарта“ со пресувани есенски лисје и вака да се срдиш поради некаква малина!
Девојката, која воопшто ништо не разбра, замина – бичот, впрочем, како и галежот не можеа да ѝ предизвикаат никаков впечаток. Нејзе ѝ беше сеедно – во најстрашната, најруската смисла на тој простодушен збор. Навистина: ѝ беше сосем сеедно. Само да нема војна и летото да биде родно. И на тоа камено, безнадежно „сеедно“ не можеше да се повлијае со никакви револуции, реформи или морални усилби на добрите и чесни луѓе, кои од век во век се чувствуваа виновно само затоа што умееја да мислат и да страдаат одеднаш на неколку јазици и што секојдневно си ги миеја вратот и рацете.
Надежда Александровна сфати дека сега ќе ја нападнат коварни мисли, нешто во смисла дека рускиот народ, тој страдалец и неволник, воопшто нема потреба од некоја особена, дополнителна љубов и уште помалку од нејзината љубов, затоа одмавна со раката и замина по патеката кон грмушките со јагоди. Чакалот крупно крцкаше под нозете, од блиската кујна мирисаше на колач што се одмораше завиткан под крпа, и Надежда Александровна одеднаш почувствува дека огладне – како во детството – и дека, како во детството, е совршено среќна – бурно, моментно, до весело скокоткање под коленцата.
Денеска нешто многу детство, се зачуди таа, и веќе во огромната градина, проникната од бакарното сонце на заод, сфати – зошто.
Наоколу се чувствуваше празник – бескраен, богат, славенички. Сочното, речиси диво зеленило избиваше од секаде, се кадравеше, се завиткуваше во јазли, ги кострешеше нескротливите реси. Надежда Александровна физички го чувствуваше тивкото незадржливо движење наоколу: сонливото пчелино зуење, стенкањето на комарците, текот на соковите во невидливите густи жили, неразбирливото мрморење на лисјето и дури и финиот, напрегнат писок со кој ја распукуваа земјата бледите млади фиданки на идните растенија. Хелдерлин, која таа толку многу го сакаше, кутриот, кутриот, кој од седумдесет и трите години живот што му беа доделени, четириесет ги проживеа под многукилометарскиот слој на отвореното јавно германско безумие, би ја нарекол оваа градина химна на божествената сила на природата. Но, се разбира, тоа не беше никаква химна, едноставно беше жамор на еден организам што нормално функционира, полн со тајни и јавни звуци, кои само безнадежен лицемер би можел да ги нарече непристојни.
Малината молбено ја повлече Борјатинска за полата од фустанот и Надежда Александровна меко, како рака, ја тргна настрана долгата гранка – тешка, прекриена со микроскопски жилави белузлави упорни трнчиња. Навистина, плодови немаше, девојката не излага – запоставените грмушки, без поранешната нега, оваа зима заборавија да ги обрежат, така што малината сета отиде во бесплодното зеленило. Ама затоа вишната роди едно чудо, и тоа какви плодови! Надежда Александровна ја подигна главата – светот над неа се заврте, зелен и алов, темно-мазен, целосно проникнат со сочна светлина, – и се засмеа од радост. Порасната среде пустите безживотни чухонски мочуришта, таа не можеше да си замисли толку убедлив триумф на божественото воплотување. Надежда Александровна потскокна и скина тежок топол плод. Јато преплашени дроздови истиот час првна од дрвото и ја искара неповиканата нова господарка со најгруби улични довикувања.
Ајде, ајде, промрморе Борјатинскаја. Не туку жагорете. Има за сите.
