Кому да му ја кажам тагата моја?…
(според вистински настан)
Писмо Трето.
Драг Војо,
Го добив твоето писмо во врска, со вашето неправедно отстранување од ЦОП-от.
Пред сè, сакам да ти искажам чест, за тоа што си се одлучил да го работиш текстот„Енигматични Вариации“ од Е.Е. Шмит. Лично сметам дека тоа е одлично драмско дело. Едно од ретките во поновата театарска / драматуршка историја кое има силно влијание над сите драматичари, слободно можам да кажам, низ целиот свет. Ми се допаѓа дека си правел варијации на веќе постоечките вариации, кои силно ги наметнува авторот и дека си ја променил насоката, а сепак си ја задржал суштината на темата и силно си се посветил на Метастазирањето на Адел Знорко.
Од мене имаш едно големо „Браво“.
Е сега, за ова второво – навистина немам зборови со кои можам да ја напишам и искажам мојата тага, за тоа што Ви се случило, тебе и на твојот театар, но од друга страна, среќен сум дека сте се снашле за брзо време. Би сакал да дојдам во Скопје и да ги погледам твоите претстави, осоебено Чеховите. Рече дека си го работел „Галеб“, а имаш идеја за почнување на „Вишнова Градина“?!
Би сакал во некое од следните писма да ми напишеш кој е твојот став во врска со приодот кон Чеховите текстови. Со мене ќе можеш сериозно да се консултираш, во врска со ликовите и ситуации во пиесите на Антон Павлович Чехов, зашто сериозно имам навлезено во Чеховата суштина.
Патуваш за Сплит. Одлично! Се радувам да слушнам дека некој оди во Сплит, во ова време од годината. Претпоставувам дека таму ќе работите уличен театар? Во случај, да успеам да присоберам нешто повеќе пари, ќе дојдам и ќе позборуваме, во спокој, на море. Би сакал да разговарам со тебе поопширно, на многу теми, особено за театар.
Вчера, мојот внук Дарио, го имаше десеттиот роденден. Му напишав расказ / мит и му го дадов како подарок. Уживаше во читањето, но некои одговори останаа отворени. Не случајно, го споменувам ова бидејки, расказот / мит, кружи низ Хрватска веќе неколку години, а никој нема силни и веродостојни факти. Се работи за тоа, дека во малото гратче Трогир, кое е сместено на островот „Чиово“, на само 28 километри од Сплит, живее некој човек кој веќе 30 години ја бие црковната камбана за означување на точно време. Имал доста несреќен живот, а на куполата од каде што ја бие камбаната имал испишано нешто поврзано со Чехов. Но никој не знае каде се наога таа купола. Доколку патот те носи дотаму, те молам, појди, види и напиши ми дали е вистина ова што те прашувам, бидејќи мојот внук Дарио очекува некои одговори, а – се разбира – и јас сакам да ја решам мистеријата?
До каде си со – Волкот -? Почна ли? Нестрплив сум да ја чујам идеата, која ја имаш.
До скоро,
Антун.
Писмо Четврто.
Драг Антун, пред три дена пристигнав во Сплит. Оттука со брод појдов до Трогир, да завршам некои задолжителни обврски, а попатно да проверам и за твојата приказна. Се вратив во Сплит и веднаш седнувам да ти напишам писмо. Рацете ми се тресат и сè уште сум во неверување. Убаво смести се на твојот кревет, и читај внимателно.
Всушност, причината за која отидов во Трогир беше настап. Уличен театар. Отсекогаш ми се допаѓал Трогир, како град во кој се игра Уличен театар. На пат кон Трогир заврна. Брегот на островот Чиово се гледаше, и не се вознемирив од евентуална бура среде море. Пристигнавме. Дождот стануваше сè посилен и се појавија грмотевици. Малку се изнервирав, бидејќи бадијала дојдов до тука. Ќе морам да го чекам дождот да престане, за повторно да се качам на брод и да се вратам во Сплит.
Се симнав од бродот и влегов во ѕиданиот стар град.
[pullquote align=”left”]Додека се движев кон куќата во која треба да се спремам за настап, луѓето низ ѕиданиот град се движеа брзо – неконтролирано. Некои дури се удираа од мене. Без извинување продолжуваа по својот пат.[/pullquote] Камбаната на стариот часовник, втемелен во една заборавена катедрала, отчука 19 пати. Додека се движев кон куќата во која треба да се спремам за настап, луѓето низ ѕиданиот град се движеа брзо – неконтролирано. Некои дури се удираа од мене. Без извинување продолжуваа по својот пат.Небото беше смрачено. Стигнав во куќата. Заради дождот, сепак, се одлучив да не работам. Останатите со кои дојдов заминаа некаде.
Станав нервозен, бидејќи немав многу пари, а ми требаа, зашто за неколку дена требаше да отпатувам на неколку денови на другиот крај од државата.
Сепак, се нашминкав. Ќе настапувам сам.
Заврна.
Се одшминкав.
Седнав на столчето, разочаран. Дождот ме направи тажен.
(да не се разбереме погрешно, уживам во дождот, но овојпат…)
Низ тесниот прозорец го гледав морето кое беше необично вознемирено. Дождот стануваше сè посилен. Излегов од куќата. Кога веќе нема да работам, си реков, ќе појдам да се распрашам за човекот, за кој ти, Антуне, ме замоли да прашам. Движејки се така неодредено низ стариот град, повторно заврна. Наидов на гостилница со отворена врата, во која седеа тројца веќе поприлично напиени морјаци (морнари).
Влегов и прашав дали може да се засолнам додека престане дождот. Им се преставив дека сум уличниот артист, оној целиот во бело со бело лице, кој стои како статуа во стариот град.
Се воодушевија од тоа кој сум (веројатно беа премногу пијани, па виното повеќе зборуваше отколку тие самите) и предложија да седнам со нив и да се напијам неколку чашки од тоа прекрасно бело вино.
Се насмевнав и со задоволство прифатив. Гостилницата се наоѓаше некаде во средиштето на ѕиданиот град.
Oд силниот дожд не можев точно да одредам која е локацијата / адресата?
Целиот мокар, се пресоблеков и ги оставив алиштата да се исушат. Седнав на клупата со дрвената маса. Сите седевме на неа, освен домаќинот кој беше спроти нас, на дрвено столче, без потпирачка.
Брадестиот домаќин, со дебели прсти и крвави очи, ми наточи бело вино од бокал. Со заплеткан јазик и неодреден поглед ме праша од каде сум? Му одговорив. Мислам дека не ме слушна, ни тој ни другите двајца кои беа во гостилницата.
Не знам кој беше понапиен. Во еден слободен вообичаен разговор, прашав за човекот кој ја бие камбаната, со никакви очекувања за одговор… вистина ли е или е е мит?
Тројцата се погледнаа и одеднаш неконтролирано, како едвај да чекале, почнаа да зборуваат за тој човек. Најнеочекувано за мене, дека е тоа вистина, се вкочанив и целиот се престорив во уво.
[pullquote align=”left”]Ја имам приказната за Антун, помислив[/pullquote] Ја имам приказната за Антун, помислив. Од борбата за тоа кој попрв да ми каже, со мака да наслушнам што сакаат да кажат овие пијани морјаци, единствено што разбрав е дека тој човек ја бие камбаната во катедралата, која е оставена / заборавена и никој не влегува во неа веќе дваесетина години. Има изградено нова катедрала, а тој сиротиот секојдневно доаѓа таму да го отчука часот. Редовно на време. Веќе триесет години.Домаќинот, со неговите крвави очи, се развика како ѕвер , најверојатно во нервоза, но не сум сигурен… ?
Домаќинот:
„Еееееј, катедралата не работи веќе 18 години, а тој секој ден оди таму и мава по камбаната.“
Јас наивно гледав и глупаво се насмевнав, не знаев што да му одговорам. Без изненаден дека сега некој ќе ми зборува во детали за нешто што не ни очекував дека е вистина. Кревав раменици и пиев од виното, за да делувам како некој кој е пристуен целосно во разговорот и нема очекувања од истиот. Тие, како со нетрпение да чекаа некој да ја стави темата на маса, започнаа – како на наддавање – еден по еден да кажуваат негативни работи за човекот од камбанаријата.
Домаќинот:
„Вие знаете ли дека се зборува оти тој зборувал со духовите од катедралата?“
Другиот:
„Знаете ли дека, некој кажа, оти тој, секое утро во 6 часот, оди на пристаниште, ги собира трошките на галебите и ги јаде?“
Третиот:
„Јас дознав дека верувал дека трошките на галебите ќе го претворат во галеб и еден ден ќе одлета со нив…“
Домаќинот:
„Ненормален. Немам што да кажам, навистина е ненормален.“
Тројцата се насмеаја толку гласно што се стресе целата гостилница. Јас веќе ја пиев втората чаша, а дождот стануваше сè посилен. Веројатноста да заминам за Сплит стануваше сè помала. Одлучив да преспијам на островот, а рано наутро да го фатам првиот брод за Сплит. Се успокојувам…
Разговорот продолжува.
Домаќинот:
„Знаете ли дека во бившата држава тој бил прогласен за најдобар во биење камбани?“
Громогласно смеење. Јас се насмевнувам, но не толку силно, сепак, не знам за кого станува збор?
Сепак, треба да сум дел од хуморот на овие за мене, непознати морјаци.
Одеднаш, започнуваат како на наддавање, да редат, „хумор“, реплика за реплика, фраза за фраза. Темата, секако, е човекот од камбанаријата. Се смеат, пијат, јадат, се забавуваат. Јас сум сериозен. Се чувствувам виновен. Како јас да сум оној кој ја наметна темата за која некои диви морјаци се исмејуваат со животот на еден несреќен човек. Тоа ме прави нервозен, но немам како да им кажам да престанат, бидејќи не ги познавам доволно добро.
Во гостилницата влегува средовечна жена со марама на главата, полни образи и неглиже. Ликот ѝ е нервозен, имам чувство дека сите ќе нè истепа. Домаќинот станува и ја претставува.
Домаќинот:
„Ова е мојата сопруга. Запознај се. Ова е еден мој пријател од Македонија. Всушност, ова е оној белиот што стои на ривата и во Сплит и тука.“
(се насмевна кон мене)
„Мило ми е (седна меѓу нас и си наточи вино)… Одозгора ве слушам дека зборувате за човекот од камбанаријата. Еве ви ја вистината за него. Пред одредено време дознал дека неговите деца, всушност, не се негови. Откако дознал, решил секојдневно да оди и да бие во камбаната како знак на револт за тоа што бил прелажан од најблиските. Се затворил во себе, и единствено разговара со непознати. Сакал да го заборави животот, да заборави што, всушност, се случува околу нас. На куќата во која живее, на влезниот ѕид напишал – Кому да му ја кажам тагата моја?… Некој кажа дека ја напишал на денот кога близначките заминале од Трогир? Всушност, тоа е фраза од некоја книга, јас не се сеќавам дека сум ја сретнала во мојата скромна библиотека.“
(Пауза. Го испива виното. Си наточува нова чаша. Наздравува само со мене. Се врти, кон морјаците, продолжува.)
„Тоа е причината за неговото секојдневно одење во катедралата и удирањето по камбаната. Тоа со трошките од галебите се чисти глупости, не верувајте. Луѓево сешто ќе измислат само за да се забавуваат, а и да си ја нахранат сопствената душа со нечија тага, верувајќи дека со нив сè е во ред. Провинцијалци.“
[pullquote align=”left”]Тој човек е еден од нас. Јас се срамам да слушам како некои од нас зборуваат за него и се потсмеваат над неговата судбина, а во исто време не ни помислуваат што, всушност, му се случило[/pullquote] „Тој човек е еден од нас. Јас се срамам да слушам како некои од нас зборуваат за него и се потсмеваат над неговата судбина, а во исто време не ни помислуваат што, всушност, му се случило. Сигурно никој од вас не сака да доживее таква животна приказна, нели? Да си дознаете дека децата не ви се ваши, а некој да ви се смее за тоа. Од мака, да одите некаде каде што за момент ќе чувствувате мир, а некој идиот од тоа да прави потсмев и да создава трач – митови.“Настана молк. Јас посегнав по бокалот и си наточив вино. Веќе трета чаша. Почна да ми се врти во главата. Да не бидам изолиран од разговорот, решив да поставам прашање.
Јас:
„Како се вика тој човек?“
Сопругата на домаќинот почна да зборува бавно, сериозно. Сите одеднаш станавме сериозни.
Жената:
„Не знам како се вика. Никој не знае како се вика? Со никого нема зборувано, откако е дојден тука во Трогир. Тој е најзагадочниот човек кој сум го видела воопшто. Се зборува дека некој патник му ја затруднел жената со двете ќерки-близначки.“
„Машкото дете, неговиот син, починало кога имало седум години. Во тоа време тој возел пајтон во Загреб и на денот на погребот на својот син, газдата на пајтонот не му дозволил да оди да го погреба своето дете, бидејќи дошол некој значаен гостин од Будимшета, и морал да го вози со пајтонот низ Загреб. Тој сакал да му ја раскаже тагата на гостинот од Будимпешта, но гостинот не сакал да ни да го погледне. По таа случка, побегнал од Загреб, оставил сè таму и се доселил тука во Трогир, без никој да знае каде е. Се оженил, сите веќе знаете со кого, и така настанува приказната со девојчињата – близначки… ова со машкото дете и смртта, се само шпекулации, се разбира, не е проверено…“
(Таа замолче. Строго гледаше во сите нас. Ние бевме со наведнати глави. По одредена тишина, продолжи.)
„Сега смешно ли ви е сега? А? Ова ли ви е смешно?“
(Пауза. Жената запали цигара. Почна да ја пуши, како ненаситна. Рацете ѝ се тресеа. Погледна кон мене.)
„Тој ги исчува двете девојчиња, за кои, сè до нивната полнолетност, се грижеше повеќе од мајка им. Мајка им е локална проститука. Денес, децата се заминати од срамот на мајка им и сожалувањето кон татко им. Се претпоставува дека се во Словенија.“
„Тој знае дека децата не се негов биолошки производ, бидејќи никогаш немал сексуален однос со таа жена.“
„Цел Трогир и пола Чиово поминале низ нејзиниот кревет, само тој не. Понекогаш помислувам дека не ни сакал да влезе во тој кревет. Несреќата која го следела низ животот е причината поради која се затворил во катедралата и речиси не излегува оттаму. Се верува дека кога ја удира камбната го изнесува целиот бес кој се крие во неговата душа.“
Жената стана и замина. Кога ја отвори вратата од кафулето кое беше блиску до гостилницата, свиреше нумерата Hurt & Johnny Cash.
Темата за човекот од камбанаријата се затвори. Почна смешно, заврши трагично. Се чувствуваме виновни за тоа што се смеевме на несреќата на овој човек. Разговорот продолжи за рибарење и некаква ајкула која се појавила некаде во близина.
Дождот престана. Камбаната отчука три часот наутро. Сите бокали со вино беа испразнети, сè испивме што имаше на масата. Двајца спиеја. Во 3.37, заспвавме, и јас и домаќинот. Ништо не сонував. Сончеви зраци почнаа да ми удираат по капаците од очите. Се разбудив. Имав чувство дека главата ќе ми експлодира. Ми пулсираше побрзо од срцето, кое се разбуди со немир.Тројцата спиеа околу мене. ’Рчеа како пила да сече.
Станав целиот вознемирен. Излегов од гостилницата и почнав да трчам, барајќи го излезот од градот. Виното испаруваше од мене.
Задишан, трчајки низ лавиринтот на ѕидините на овој мал приморски град, додека камбманата отчука девет часот наутро. Водејки се по звукот на камбаната го видов излезот од овој лавиринт. Се упатив кон него. Тесниот ѕидан ходник носеше кон излезот кој, всушност, беше влезот во пространството на широкото тиркизно море. Трчав со цел да се потопам целиот во морето, да ми помине главоболката.
Додека се движев кон излезот, од една од споредните улички на само десетина чекори излезе тој. Чекореше пред мене. Тој е човекот кој ја удира камбаната. Немаше друг таков во градот. Застанав. И тргнав по него, полека. Срцето ми чукаше забрзано. Почнав да се потам, и од топлото време, и од мојата дебелина, а и од сликата која ми беше пред очи. Сè се спои во едно, за моја несреќа. Тргнав по него.
Подгрбавен стар човек , со збрчкано лице собрано во една точка на средината. Носеше црна мантија, ортома околу половината, одеше со бастун, нога за нога, кон излезот од ѕидините. Јас по него. Излеговме од ѕидините. Огромно простраснтво се отвори пред нас. Ќе почека морето на мене, барем неколку минути. Пристигнавме на пристаништето за бродови во Трогир. На пристаништето, имаше десетина празни клупи, поставени во синхронизирана согласност со дрворедот.
Неколку галеби беа надојдени на пристаништето.
Тој седна на единаесеттата клупа. Го потпре бастунот, воздивна и се загледа во морето. Од џебот вадеше ронки леб и ги фрлаше околу себе. Пријдов до клупата. Седнав. Околу нас се собраа неколку галеби, кои ја опкружија клупата.
Таму бевме, јас, тој, празната ривиера, морето и триесетината галеби кои беа околу клупата на која седевме двајцата.
Имав чувство дека не ме ни забележа. Знаев сè за него, а всушност не знаев ништо, не знаев ни како му е името. Двајцата гледавме во широкото море, без ништо да изустиме. Јас се загледав во галебите, одеднаш, гледајки кон морето…
Тој:
„Раскажи ми приказна. Обична приказна.“
Го погледнав. Тој не гледаше во мене, гледаше во галебите и морето.
[pullquote align=”left”]Раскажи ми приказна. Обична приказна.[/pullquote] Без двоумење започнав да ја раскажувам приказната за мојата средба со Џонатан Ливингстон, минатата година, која се случи тука, на ова приостаниште. На средината од приказната ме сопре и ми рече:„Начинот на кој ја раскажуваш твојата приказна можам да кажам дека наликува на Чеховите приказни.“
Јас (со насмевка на лицето):
„Го сакате Чехов?“
Тој:
„Их, кој не го сака Чехов.“ (Длабоко воздивна) „Расказот „Тага“ Чехов го има напишано според мојот живот.“
Не знаев што да кажам. По некое време тој стана, го зеде бастунот кој му беше потрпрен на клупата и се загуби некаде во лавиринтот на ѕидините. И галебите заминаа со него. Останав сам. Посакав да тргнам по него, но часовникот ми велеше дека бродот за Сплит тукушто ќе пристигне. Пристигнаа и моите колеги, кои биле на некоја забава и беа пресреќни поради тоа колку убаво си поминале таму. Бродот пристигна. Се качивме и се вративме во Сплит. Веднаш седнав да ти ја напишам за оваа приказна.
Во случај да можеш да дојдеш,тука во Трогир, со сигурност ќе го најдеш овој човек тука.
И што е уште поинтересно, го сака Чехов.
Доколку сметаш дека е доволно интересна за Дарио, раскажи му ја.
Почнав да го пишувам, „Волкот“.
Поздрав,
Војо.
Post Scriptum
Кому да му ја кажам тагата моја? (воведна фраза на расказот „Тага“ од А. П. Чехов)
Илустрации: Троше