Една од најпопуларните драми во македонската литература воопшто е трагедијата ,,Македонска крвава свадба’’ од Војдан Поп Георгиев (Чернодрински). Драмата е напишана во 1900 година, а истата година ќе се случи и нејзината премиерна изведба во Софија реализирана од театарската група ,,Скрб и утех’’, дочекана со огромен успех и со воодушевување од публиката. За оваа драма, Чернодрински напишал и либрето за опера со наслов ,,Цвета” која се изведувала исто така во Софија од 1929 година. Од нејзиното појавување во 1900 година па до денес оваа драма доживеала бројни изданија, безброј театарски изведби, а во прилог на популарноста доаѓа и ,,нејзината екранизација, како филм, според сценариото на современиот македонски писател Славко Јаневски”.
Во предговорот кон првото издание на ,,Македонска крвава свадба” од декември 1900 година Чернодрински за оваа драма ќе напише:
,,Што напишав јас? – Ништо не напишав. Јас го препишав, од сѐ уште ненапишаната крвава историја на Македонија она, кое читателот ќе го прочита, а гледачот ќе го види во театарот. Крвожедноста на нашите Турци-бегови, готовноста на Македонките да умрат, но верата да не си ја менуваат, и машкоста на Македонецот јуначки да им се одмаздува на оние крвници кои ја извалкаа или ќе се обидат да ја извалкаат семејната му чест, ете, во тоа главно се состои содржината на пиесата”.
(Чернодрински, Предговор кон ,,Македонска крвава свадба’’: 1900)
Овде, имено, драматургот потенцира која била неговата намера со пишувањето и со театарската изведба на оваа драма, но и ни го дава во сосема кратки црти глобалниот сижет на ,,Македонска крвава свадба” за која тој вели дека е ,,трагедија во пет дејствија од македонскиот живот”.
Војдан Чернодрински за ова дело се инспирирал од еден краток новинарски извештај во весникот ,,Реформа”. Откако ја прочитал дописката, во своите ,,Спомени” ќе ја забележи: ,,Таа дописка ми го даде сижето,таа беше канавацата на која во тек на 20-30 дни најпрвен во мислите ги бродирав сликите кои и денеска се редат пред вашиот снисходителен поглед”.
Драмата ,,Македонска Крвава Свадба” врз која е базиран истоимениот филм од 1967 г.
1.Содржина
1.1. Тема-Тешката и неподнослива положба на Македонците под турското ропство е основната тема во ,,Македонска крвава свадба’’. Темата е претставена преку основниот мотив којшто се состои во грабнувањето на македоска девојка, православна христијанка, од страна на турски великодостојник, обидот за нејзино потурчување (исламизирање), како и фанатичната одлучност на таа Македонка да не ја менува својата национална и верска припадност и по цена на смрт. Цвета, тука има функција на лик-тип: лик кој има функција на симбол, олицетворение на чесност, решителност, упорност и етичност на сите Македонки.
Сижето во ,,Македонска крвава свадба’’ е следно: Турскиот великодостојник Осман-бег ја грабнува младата лична девојка Цвета од македонското село Страдалово додека таа, заедно со бројните членови од своето семејство ,работи на полето за време на жетва и ја води во својот харем со намера да ја потурчи. На присилното одведување на Цвета најмногу се спротивставува Дуко, нејзиниот брат, и Спасе, млад овчар кој е вљубен во неа и кого и таа го сака. Цвета не сака да се потурчи и покрај убедувањата на Осман-бег, Селим-оџа и двете веќе потурчени Македонки Крста и Петкана од харемот на Осман-бег, кои ќе се обидат да ја одоброволат и да го скршат нејзиниот отпор. Случајот со грабнувањето и обидот за насилното потурчување на младата Цвета ќе биде пријавен од страна на роднините и кај валијата и кај конзулот,но и до Цариград (Стамбол) каде што е претстолнината на султанот. Поради тоа, валијата ќе биде принуден да ја изведе Цвета пред османлискиот суд, каде таа јавно пред него, странските конзули и пред нејзините роднини и соселани ќе треба да потврди дали сака да се потурчи. По десет дена заложништво во сарајот (харемот), Цвета излегува пред судот и јавно изјавува дека не сака да се потурчи, и покрај обидите на Селим-оџа да го замати нејзиниот ум со опиумски средства за да каже дека доброволно ќе го прифати исламот. Борбената Цвета ќе биде ослободена, и наскоро почнува свадбата на Спасе и Цвета. Но, гневен поради загубата на грабнатата девојка, Осман-бег со својата придружба доаѓа на свадбата со цел повторно да ја грабне и да ја однесе во својот харем. Свадбарите и соселаните му се спротивставуваат при што ќе биде убиен Дуко, нејзиниот брат, додека Цвета ќе го прободе Осман-бег со неговата кама. Еден од придружниците на Осман-бег ја убива Цвета, која пред смртта повторува дека умира, ама турчинка не станува.
1.2. Композициски драмата е градена класично, во пет дејствија: експозиција-запознавањето на читателот (или гледачот) со ликовите и воведот-кој трае до доаѓањето на Осман-бег на нивата каде што жнеат членовите на семјството од дедо Кузман. Заплетот започнува со грабнувањето на Цвета, убедувањето да се потурчи, потрагата по неа од страна на Дуко и Спасе, пријавувањето кај валијата и кај странските конзули, па сѐ до почетокот на сослушувањето на Цвета. Дејството тука ја достигнува кулминацијата, најтензичниот и највозбудливиот монент, кога се очекува Цвета да се изјасни дали таа сака или не сака да се потурчи. Тука веќе започнува перипетијата (пресвртот) или поточно неколку пресврти: првата перипетија се случува кога сите роднини и соселани очекуваат таа јасно да каже дека е присилно донесена кај Осман бег и дека не сака да се потурчи, но наспроти тоа таа изразува желба да се потурчи (дејството се одвива во спротивен правец). Но од друга странa, наспроти очекувањата на Осман-бег, Селим-оџа и валијата, Цвета се освестува од опиумот и кажува дека не сака да се потурчи (повторно настанува пресврт). Таа е ослободена, заедно со роднините и соселаните заминува дома и се чини дека тука е расплетот на драмското дејство. Но, тоа не испаѓа така. Расплетот се состои во убиството на Осман-бег, на Дуко, како и на Цвета која сосема доследно повторува дека умира, ама Турчинка не станува.
1.3. Битово-социјална драма– како драма од таков тип сосема е јасно дека во неа е прикажан начинот на животот на Македонците и нивните обичаи. На нива се пеат жетварски песни, јазикот е народен испреплетен со народни поговорки. Не е сосема беспричинско присуството на токму жетварските песни во драмата и нејзиниот филмски пандан. Еминетниот основач на македонската фолклористика, Кирил Пенушлиски истакнува дека таквите песни ја изразуваат макотрпната работна атмосфера и мрачната историска состојба на македонскиот народ. Покрај тоа, содржините на жетварските песни исто го издигнуваат и напорот на македонските жетвари во полињата, за време на турското робување (Пенушлиски, 2012: 164-6). Изразот (говорот на лицата) е на дијалектот на Чернодрински (доминантно западно-македонски говор) и го одразува народниот дух на Македонецот, а расудувањето (т.е. мислите) се однесуваат на тешкиот живот под турско ропство и начинот како да се реализира ослободувањето на грабната Цвета. На свадбата се присутни обичаите на земањето на невестата во народната носија, кои исто така се проследени со песна. Како пример можеме да ја наведеме песната ,,Дафино вино црвено” што ја пеат младите на свадбата на Цвета и Спасе, чија содржина би можеле да ја сметаме и како најава за несреќата што ќе го снајде семејството на денот на самата свадба. Потоа тука можат да се наведат и народните верувања во соновите и ивното толкување. Покрај среќавање со македонските народни обичаи и ора, во филмската адаптација прикажани се исто и муслиманските обичаи (имено, дервишките обреди). Овој дуалистичен приказ на христијанскиот и муслиманскиот битов соживот е присутен во филмот, наспроти истоимената драма благодарение на можностите кои ги нуди филмот како современ аудио-визуелен медум (Ѓоргоска-Илиевска, 2005: 128). Исто така, воопшто не е случајно што во драмата среќаваме мотивирани имиња (како и топоними и антропомини) кои ја доплнуваат семантиката на основната порака -страдањето на македонскиот народ под турско ропство и неопходноста од борба за слобода. Самото име на селото – Страдалово претставува импликација за селаните што живеат во него. Името на Цвета е, исто така, мотивирано и ја симболизира чесноста на македонската девојка и дури кога е ,,откината” од својата природна средина, таа и натаму останува таква. Името на Спасе исто така е мотивирано (старо македонско име) – тој е ликот што ќе ја спаси девојката од,,канџите” на Осман-бег. (Белчев и Младеноски, 2006: 93)
Прикажан дел од многуте битови елементи на македонската христијанска раја
Приказ на ритуал во дервишкиот ред
1.4. Приказ на ликовите: Како драма на судирот, сите ликови во неа се претставени црно-бело, од една страна се сиромашните македонски селани кои кулучат на нивите од поробувачите, но иако се поробени, се борат да ја зачуваат честа, името, верата, обичаите, самобитноста и гордоста- претставени позитивно, а на другата страна се поробувачите на чело со Осман-бег претставени негативно како злосторници, насилници и убијци.
Цвета е млада убава девојка, која непокорно во своето решение и храбро во постапките му се спротивставува на насилникот Осман-бег. Османлискиот поглавар ѝ нуди пријатен и богат живот, но таа не сака да го погази своето достоинство и да се продаде. Таа е чесна и верна на својата љубов, но и на својот народ и на сопствената религија. Кај неа расте одлучноста што на почеток се јавува само како идеја, да го даде животот, но не и честа. На крајот, одбарнувајќи ја својата чест таа навистина го дава својот живот, истрајувајќи на своето -Турчинка не станува!
Во прилог на Цветината самопожртвуваност може да се наведе и да се цитира македонската народна песна ,,А бре, Калеш Анѓо” во која преовладува иста тематика. Оваа народна песна е заснована врз легендата за Калеш Анѓа, за чие грабнување од турскиот благородник се смета дека било причина за првата Мариовско-прилепска буна (1564-1565). Слично на Осман-бег, турскиот великодостојник ѝ ветува богат и привилегиран живот на девојката (,,Жолтици да броиш, калеш бре Анѓо,/ бисери да нижиш./ Бисери да нижиш, калеш бре Анѓо,/на грло да редиш./). Но, Калеш Анѓа со решителност, слично на Цвета не прифаќа ,,анама да биди” и ја заштитува нејзината вера и чест. (,,Ајде, слушај, слушај клето бре Турче,/ анама не бивам./ Анама не бивам, клето бре Турче,/ турски не разбирам./).
Осман-бег е претставен како поробувач, неприкосновен господар кој не прифаќа некој да му се спротивстави, па дури ни поголемите од него (пресудата да ја ослободи Цвета). Претставен целосно како негативна личност, тој сака со насилнички средства да го добие она што мисли дека му припаѓа. Тој е толку суетен и осветољубив, што и покрај пресудата од валијата, оди повторно да ја грабне Цвета.
Дуко е претставник на помладата и понапредната генерација кој смета дека сестра му Цвета треба сама да си избере момче, и се наоѓа во опозиција на тогашното патријархално опшетство. Како неконвенционален лик, Дуко во себе носи нешто револуционерно, момчето со немирен дух му се спротивставува на насилникот Осман-бег. Неговата решителност, храброст и подготвеност го доведуваат да влезе во сарајот на бегот, да се пресмета со него и да ја истера правдата, што ќе резултира со неговата смрт.
Спасе, карактер кој е многу сличен на Дуко, ги мрази насилниците особено бидејќи се сеќава на смртта на татка си кој бил убиен од турски војник. Покрај тоа што Дуко е поизразито револуционерен, на крајот Спасе останува жив, го напушта селото и оди во планините за да им се придружи на комитите. Неговото име и функција, како и на неговата сакана, Цвета, имаат симболична конотација. Името на машкиот главен лик (Спасе) му укажува важно дејство: дека тој ќе ја спаси Цвета од канџите на Осман-Бег”.
Наспроти црно-белата бинарна опозиција присутна во филмот, постојат неколку ликови кои отстапуваат од оваа ригидна рамка. Ѓоргоска-Илиевска во поглавјето посветено на ,,Македонска Крвава Свадба “ наведува примери за позитивни муслимански ликови, како што се сиромавиот Орхан (Драгомир Фелба) и Рами-Баба (Кирил Картопиев) (2005: 126-7).
Јукстапозиција/ Контрастен одраз помеѓу ликовите на доблесната селанка Цвета и окрутниот Осман-Бег (гледачите преку кои истовремено се потсетуваат на улогите на овие два лика, со додавање посебен акцент на господар-робинка/грабната, потурчена жена врска)
2.,,Македонска крвава свадба” филм
Производство : Вардар-филм-Скопје
Земја на потекло:СФРЈ (Социјалистичка Република Македонија)
Жанр : историски
Род : Игран филм
Времетраење : 102 минути
Тип : Филмска лента
Техника : вајдскрин
Звук : Да
Во боја: во боја
ММ: 35
Година: 1 јануари 1967
Локации: Битола,Тетово и студијата на Вардар филм во Скопје
Награди: 1968 година ,Пула, Златна арена за сценографија на Никица Лазаревски и 1969 година Златна плакета со ликот на Ленин по повод прикажувачкиот успех во СССР
Автори
Режија : Трајче Попов
Сценарио : Славко Јаневски
Директор на фотографија : Киро Билбиловски
Монтажа : Вангел Чемчев-Лаки
Главни улоги: Ристо Шишков (Осман-бег), Вера Чукиќ (Цвета),Васил Хаџиманов(Спасе), Јанез Врховец (Кузман), Павле Вуисиќ (Поп Дамјан), Петре Прличко (Мојсо), Драгомир Фелба(Орхан), Костовски Драги, Коле Ангеловски
Споредни улоги:Ацо Јовановски, Чедо Камџијаш, Борис Бегинов, Цветанка Јакимовска, Мара Исаја, Тома Видов, Ацо Стефановски и многу други .
Други улоги:Миќа Орловиќ, Неџмија Парагуша, Вера Вучков ,Благоја Руски, Зоја Пејовска и други.
Екранизацијата на ,,Македонска крвава свадба” реализирана во 1967 година, може да ја оквалификуваме како едно од значајните програмски настојувања на ,,Вардар филм”, на планот на филмското обликување на домашната драмска класика, започнато две години порано во 1965 година со Црнила од Коле Чашуле, офилмотворени како ,,Денови на искушение” на режисерот Бранко Гапо. На самиот почеток можеме да напоменеме неколку неодминливи факти. Филмот ,,Македоска крвава свадба” е четрнаесетти по ред долгометражен игран филм од продукцијата на ,,Вардар филм” и воедно, игран-првенец на режисерот Трајче Попов. Мошне е интересно како се родила идејата за снимање на овој филм. Имено, македонскиот иселеник Васил Дундас бил дистрибутер на македонски филмови во Канада и во една пригода предложил драмата ,,Македонска крвава свадба” на Чернодрински да се забележи на филмска лента. Првобитно била идејата да се сними некоја од театарските изведби на ова дело,но по консултации со Трајче Попов и со Јово Камберски, тогашниот директор на ,,Вардар филм”,доаѓаат до идеја да се разработи сценарио за идниот игран филм. Изборот паднал на Славко Јаневски, кој покрај книжевната работа ,активно се бави и со филмот- кој зад себе веќе има една богата филмографија.
Режијата на филмот му е доверена на Трајче Попов, доајен на македонската филмска документаристика (како докажан автор на документарни филмови, чијшто документиран опус импонира како по квалитет така и по квантитет) и еден од ветераните и основоположниците на македонската повоена-институционализирана кинематографија. Со вакви атрибути Трајче Попов се впуштил во предизвикот-игран филм.
Во екипата за реализација на филмот ,,Македонска крвава свадба” влегуваат и маестрото на филмската фотографија Киро Билбиловски, сценографот Никола Лазаревски (кој е добитник на Златната арена за најдобра сценографија на Пулскиот фестивал во 1968 година), костимографот Рада Петрова, монтажер Лаки Чемчев а композитор Кирил Македонски-под чија диригентска палка музичките партитури во овој фил мги изведува Словебеќката филхармонија. Во сцените на свадбата пак, ората ги изведуваат играорците од КУД ,,Мирче Ацев” од Скопје.
Филмот бил снимен за 44 денови, колку што било предвидено со планот за реализација а за снимањето се потрошени 22 500 метри филмска лента (со вообичени технички карактеристики за то време:35 мм филмска лента,колор,формат вајдсрин).
Премиереата се одржала почетокот на 1968 догина, прикажувајќи се истовремено во двете скопски кина ,,Култура” и ,,Вардар”. Подоцна на филмскиот фестивал во Пула, Австралија, Канада, Бугарија, Австрија, тогашниот СССР, Франција, Источна Германија. Првенецот на Трајче Попов наиде на симпатии и кај филмската критика,па така во една рецензија,објавена кон крајот на јуни 1968 година,ќе прочитаме:,,Првенецот на Трајче Попов ,,Македонска крвава свадба” не и ги должи своите заслуги единствено на драматичноста на расположивата материја. Работен во традициите на класичната драматургија, тој ќе ги обелодени сите слободарски и духовни вредности на македонското фолклорно наследство. За разлика од примерите во кои жанровските постапки се спротивставуваат за сметка на јасно изведените пораки, во овој филм не се замаглуваат односите меѓу носителите на слободарските идеали и подјарамувашите. Жртвата го одгледува својот морал со достоинство на анонимен херој, а џелатот, вооружен со власт на владетелската грубост, сурово се нафрла врз непорочната жртва”.
Драмскиот текст може да биде само иницијатива и база врз која ќе се надоградуваат непрегледните можности на филмскиот медиум и во тој контеткст се откриваат и медиумските недоразбирања што ги содрши овој филм. Мора да кажеме дека кинематографскиот коментар на оваа класично битова драма на Чернодрински е конципиран како класична кинестетска транспозиција, во која отсуствуваат подлабоки нурнувања во истражувањата на медиумските можности. Од друга страна пак, сосема е јасно дека комплексната структура на филмот не дозволува механичко надоплнување на драмската функционалност на ликовите, на пример, или пак, механичко надополнување на ситуациите и односите на ликовите. И покрај тоа што може да му се замери на режисерот заради недостаток на храброст за порешителни синтези во неговата режисерска постапка,сепак треба да се потенцира дека овој филм остава значителна кинестетска трага во нашата кинематографија. Кастингот,погледнато од денешен аспект,иако може во одредени случаи да биде проблематичен, сепак мора да признаеме дека ритамот на филмското дејствие не зависи (во овој филм) толку од примената на филмските изразни средства. Туку, тој е остварен во најголема мера преку динамиката на актерската игра. Оттука ,можеме да констатираме дека актерскиот ансамбл обезбедува со својата игра значајна конститутивна улога во струкурата на овој филм (со констатација дека тоа е сепак заслуга на режисерот Попов). На пример, се ангажира средовечната популарна глумица Вера Чукуќ која ја толкува младата Цвета или пак се ангажманот на тогаш младиот, неопитен, но остварен хит на тогашните југословенски простори- пејачот Зафир Хаџиманов како Спасе. Филмот започнува и завршува со телопи.на почетокот, врз фонот на еден општ план на мочуришен пејсаж оди цитатот на Чернодрински: ,,Во Македонија се случувале, се случуваат и ќе се случуваат такви настани, кои за жал,не им се познати на многу луѓе не исклучувајќи ги ни Македонците. Она што станува во Дебар, не се слуша до Охрид, а уште помалку до Солун,Одрин и обратно….”. Завршницата на филмот пак, оди со глетка на огнениот планински пејсаж, на сонце кое заоѓа,каде се наsира колоната селани упатени кон планинскиот комитлак врз чиј фон се испишува цитат од Библијата:,,Само стеблото кога ќе се исече повторно разлистува “. (За дрвото сепак има надеж, дека тоа, макар и да биде пресечено, пак ќе оживее, фиданки од него непрестајно избиваат (Книга Јов, 14:7). Напишано слично во стилот на познатиот цитат кој се наоѓа во почетокот на македонскиот роман ,,Пиреј” од Петре М. Андреевски, кој гласи: „Племето наше е пиреј и не го ништи ни една војска! Ама ти колку сакаш кошкај ја, корни ја, куби ја, таа пак не умира. Само малку да се допре до земјата и пак ќе оживи, ќе потера. Ништо не ја ништи таа трева!“ (Цитирано според: Петре М. Андреевски ,,Пиреј”, 2010).
Сценариото е поделено на шест делови. Првиот дел ги вклучува настаните од грабнувањето на Цвета; вториот-настани во Сарајот и организирање на селаните за враќање на Цвета; третиот вметнат настан во однос на драмскиот текст-средбата на Камен со сестра си и неговото спасување и бегство од Сарајот; четвртиот дел ги содржи настаните што се случуваат на патот кон градот; во петиот дел е дејствието врзано за судењето кај Валијата и во шестиот дел е свадбата на Спасе и Цвета, борбата меѓу Осман-бег и Спасе и осветата на селаните,палењето на конаците. Во самата реализација на филмот оди поинаку-меѓу првиот и вториот дел (крајот на првиот дел е општ план во чија длабочина се гледа колоната на Осман-бег со грабнатата Цвета, а почетокот на вториот дел е општ план на дворот на Сарајот каде пристигнуваат грабнувачите) нема затемнување. Тука преодот е решен со меѓукадар на разбуена крошна на дрво чии гранки се превиткуваат од силниот ветер. Останатите преоди меѓу деловите одат на рез. Она што недостасува во филмот (а со книгата на снимањето е предвидено) се неколкуте секвенци кои се најзабележителни заради метафората што ја носат во себе. Еден таков пример можеме да видиме во секвенцата од крајот на книгата и снимањето, кога дервишите си заминуваат од Теќето. Обидот на мудриот старец Рами-баба и останатите дервиши, со исклучок на Селим-баба, да ја спречат трагедијата и да воспостават баланс помеѓуселаните и власта на Осман-бег, во завршната секвенца според книгата на снимањето ја добива својата финална општочовечка хумана димензија. Дервишите ја признаваат состојбата со зборовите ,,Нам тука не ни е место”. Но во филмот ,изоставена е оваа секвенца и тој завршува со планинскиот пејсаж и колоната од селани упатени кон планинските комитски шуми. Повторно има своевидна симболика (пријателство и припадност) кон крајот на филмот, при бегот на беговите од запалениот конак, луѓето ја спасуваат кучката Кериман, која пак на почетокот на филмот се фрла во крволочна борба за да спаси еден човечки живот.
Снимањето на филмот е со мошне динамично дејствие, кадешто биле предвидени повеќе паралелни одвивања на различни настани, на различни локации, но кои потоа се слеваат во едно. Предвидена била паралелна монтажа, постапка која е својствена на филмскиот јазик,со која се постигнува одреден ритам и единство на време и простор. На пример -Спасе спасувајќи го бегалецот Камен, свесно го привлекува вниманието на гонителите и доаѓа сцената на борбата меѓу неговиот пес Кериман и песот на Осман-бег, каде што песот на Осман-бег е растргнат одр анетата кучка Кериман. Тука Спасе бега со својот пес, нешто подоцна гавазите (чувари и дресери на песови во турско време) го наоѓаат другиот пес убиен. Во исто време на полето на топлото сонце, жетварите жнеат, додека Осман-бег се излежува под дебела сенка. Тој ја здогледува Цвета, ѝ се приближува, но по извесно време збеснува бидејќи гавазите ќе го донесат закланиот пес. Во истоимената драма динамиката на дејството, што како завршница ќе го има грабнувањето на Цвета е обезбедена преку кратки кадри со паралелни водења (со Спасе, кучињата и гонителите) на случувањата на полето и ридот, но во филмот е постапено поинаку. Имено, најнапред оди комплетната секвенца со Спасе, кучињата и гонителите а дури потоа секвенцата за текот на настаните на полето и грабнувањето, со што на ваков начин ,за жал, е исклучена можноста филмот да говори со своите изразни средства, а не со нарација. Наспроти ова, последниот дел од филмот е мошне добро обликуван: свадбата и крвавата завршница. Во тие сцени оди паралелна глетка на свадбата-сватови, ора, песни, народни обичаи, младоженецот, кумот и од друга подготовките на Осман-бег за одмазда- за повторно грабнување на невестата Цвета. Тука се јавува и меѓукадар кога се појавува дервишот Рами-баба, со кој се дели тематската целина и не упатува на завршницата на филмот кон неговиот трагичен крај.
Камерата и нејзиното движење во најголем дел е статична или пак панорамска (пр. колоната на Осман-бег со грабнатата Цвета, планинскиот пејсаж со колоната селани кои се движат накај планинските комитски шуми, или кога камерата со зумирање ги следи настаните во филмот). Крупниот план и зумирањето се однесуваат во најголема мера на присутните во судницата,со кој се обезбедува внатрешната динамика и со ваквата постапка се нагласува исчекувањето на исказот на Цвета. Играта на колоритот, односно играта на светлото и темното, на сенката и глетката, како драматуршки елемент е мошне добро конципирана. Колоритот заедно со визуелната глетка ја обезбедува филмската фотографија, и го оформува целокупниот амбиент на филмот. Како пример може да се посочи кадарот на убиството на Осман-бег. Во крупен, преден план е раката на бегот со цврсто стегната кама (нож) во неа а вториот план е сенката на Спасе кој со камен удира некого?! Статичниот кадар трае додека раката на Осман-бег безживотно не ја испушти камата, а сенката на Спасе над неа не се смири. И…крај! Тука веднаш се наметнува прашањето: дека логично би било после оваа сцена да се надоврзе нарација. Но, се појавува краток статичен кадар на пожарот на беговиот конак, а камерата продолжува да гледа низ планината,за да најпосле ја здогледаме колоната селани упатена кон преубавиот пејсаж на заоѓачкото сонце- кон комитските планински шуми. Самиот крајолик претставува слика која е многу позната меѓу македонските историчари и останатиот народ, заради нејзиниот визуелен приказ на цикличниот историски развој на ајдутските движења кај македонците, Ваков вид движење се јавило како револт против тиранијата од турските бегови и султановите наредби, како и даноците во крв и разни други репресии извршени врз македонската раја. Мотивацијата по расплетот на овој филм, слично на грабнувањето на достоинствената Калеш Анѓа, доведува до отпор против османлиската сила од поразличен вид – ајдусткото движење.
Последните 19 секунди од филмот ,,Македонска крвава свадба” се проследени со цитат од Книгата на Јован. Библиското наровоучение метафорично ја искажува судбината и тврдокорноста на македонскиот народ: ,,Само стеблото кога ќе се исече повторно се разлистува”.
3.Заклучок
Има документи сочувани во континуитет од 505 години, султански наредби, како и податоци во врска со настанот кој е искористен како мотив за пишување на ,,Македонска крвава свадба” од Чернодрински, во Државниот архив и ,,Битолски кадилак” или Битолски кадиски сиџили (судски протоколи и судски записници). Од самата драма исто така знаеме дека блиските на Цвета побарале интервенција од битолските конзули,на нивно барање пристигнува и повелбата на Вели-паша за претрес во домот на Осман –бег,што било сосема невозможно да не е евидентирано во некој од битолските сиџили[1].
“Македонска крвава свадба“ за макeдонската литература и култура несомнено претставува најадекватен израз на националната борба за слобода на македонскиот народ. Во делото како и во филмот ,јасно и категорично проговорува народот кој цврсто решил да се избори за својата национална слобода по пат на оружје и перо. Ова дело дојде како насушна потреба да придонесе за разгорување на борбата, да го посочи слободарскиот пат на долговековниот поробен македонски народ. Авторот успеал автентично да ги прикаже страдањата на народот и борбите на легендарните и херојски подвизи. Во филмот се истакнува вандализмот на турскиот феудализам, но го покажува и патот на самоодбраната, и говори: Македонскиот народ мора да се бори, а мотото на гордата и непокорна Македонка: ,,Умирам, ама Турчинка не станувам.” И таа умира во името на својот возвишен идеал- одбрана на својата моминска чест и честа на македонската жена. Пораката на авторот е слободата- слободата на поробениот народ и слобода на личноста. Таа импресивна сила што со себе го носи овој филм, открива дека делото што има национален белег никогаш не умира. “Македонска крвава свадба“ и денес има така силна национална носивост и порака, исто како и во своето време.
Користена Литература:
Андреевски, М. П. (2010). Пиреј. Скопје: Издавачки центар ТРИ.
Белчев, Т. и Младеноски, Р. (2016) „Македонска крвава свадба“ – нови интерпретативни аспекти. Годишен зборник на Филолошки факултет – Штип, 7 (1). pp. 85-94. ISSN 1857-7059.
Ѓоргоска-Илиевска, М. (2005). Книжевноста во дијалог со филмот: Интермедијални односи меѓу македонската книжевност и филм. Кинотека на Македонија ,,Југореклам” – Скопје.
Нестороска, Б. (2020). ,,СУДЕЊЕТО ОД „МАКЕДОНСКА КРВАВА СВАДБА“, КАКО И ДОКУМЕНТИ ОД СИТЕ 5 ВЕКА ПОД ТУРСКО СЕ ЧУВААТ ВО ФОНДОТ „БИТОЛСКИ КАДИЛАК“ ВО ДРЖАВНИОТ АРХИВ”. САКАМДАКАЖАМ.МК. https://sdk.mk/index.php/kultura/sudeneto-od-makedonska-krvava-svadba-kako-i-dokumenti-od-site-5-veka-pod-tursko-se-chuvaat-vo-fondot-bitolski-kadilak-vo-drzhavniot-arhiv/. (пристапено на 05.07.2020).
Пенушлиски, К. (2012). Историја на македонскиот фолклор, Главен уредник: Раде Силјан, Скопје: Матица.
Чернодрински В. (1900). ,,Македонска крвава свадба”. Скопје.
Евангелието на Јован (14:7), Нов Завет, Библија.
[1] https://sdk.mk/index.php/kultura/sudeneto-od-makedonska-krvava-svadba-kako-i-dokumenti-od-site-5-veka-pod-tursko-se-chuvaat-vo-fondot-bitolski-kadilak-vo-drzhavniot-arhiv
