„Барот“
или
Генијалните мисли на еден невидлив моралист
Скопје. Градски трговски центар (ГТЦ). 1.30 по полноќ. По скалите од горните катови, кон подрумскиот паркинг, се симнува млад господин, убаво дотеран во костум, со вратоврска, залижан во фризурата, носи очила со црни рамки, тазе е бричен. Влегува во паркингот и се упатува кон својот автомобил. Автомобилот му е паркиран малку подалеку од влезот на паркингот, пеш се упатува дотаму. Пристигнува до својот автомобил. Влегува во него. Пред да го стави клучот за да го запали автомобилот, во аголот од крајот на паркингот, кој е релативно близу до неговиот автомобил, здогледува девојка, која изгледа видно растревожена. Им се сретнуваат погледите. Девојката го трга својот поглед од господинот. Стуткана е во себе, речиси како во грч, со растечена шминка, црна шапка на главата, црно палто и со бела кошула под него. Палтото ѝ е целосно растегнато. Сама е. Потпрена на ѕидот и пуши цигара. Младиот господин излегува од автомобилот и ѝ приоѓа на девојката. Застанува до неа и ѝ подава хартиено шамиче.
* Проблеми? – прашува господинот.
Девојката гледа во него. Ги брише солзите од очите и се насмевнува, како да е сè во ред.
* Не. Сè е во ред – одговара девојката.
* Да не Ви треба превоз? – бргу возвраќа гопсподинот.
* Не, благодарам. Сè е во ред – додава девојката.
* Но, зошто сте расплакана? – прашува господинот.
Девојката го спушта погледот, како да се срами. Од чантата вади кутија цигари, го нуди господинот. Тој зема една цигара, ја пали. И девојката пали цигара.
* Сте чуле за „Барот“? – прашува девојката.
* Не сум чул. Што е тоа? Некое посебно место? – се заинтересирува господинот, смешкајќи се додека ги поставува набрзина кратките прашања.
* Сакате да Ве однесам да го видите? – прашува девојката со сериозен поглед.
* Сакам, зошто да не сакам – одговара потврдно господинот.
Двајцата влегуваат во автомобилот на господинот и се возат до „Барот“. Од паркингот на трговскиот центар до паркингот на „Барот“ двајцата не изустуваат ни еден збор. Господинот се паркира на паркингот пред местото и двајцата остануваат во автомобилот. Пред нив се исправува влезната врата на која пишува „Барот“. Девојката го вклучува радиото во автомобилот.
* Нема да влеземе внатре бидејќи, верувајте, не сакате да влезете внатре – конечно прозборе девојката и ја уби таа неподнослива тишина што го имаше обземено автомобилот додека патуваа дотука. – Сега ќе Ви раскажам една приказна што се случила тука во „Барот“ денес, а такви како таа приказна има безброј, речиси секоја вечер. Вие, олку пристоен, нема да сакате ниту пет минути да поседите внатре во ова место, верувајте ми.
* Во ред, Ви верувам. Почнете со својата приказна.
Девојката почна да говори:
„Барот“, така се вика ова место, сместено во една од малкуте „соби“ во Железничката станица во Скопје, кои со времето се приспособија да станат сè и да служат за сè само не за она што треба да служат. Во овој град „Барот“ е познат по тоа што во него не се собираат многу луѓе. Едноставните градски мангупи не доаѓаат тука, за нив „Барот“ е „прчварница“. Поети, музичари, театарски и филмски работници, ликовни дејци и слични на овие доаѓаат тука само за да си ги завршат пијанствата.
Едноставна е причината поради која доаѓаат уметниците тука. Сопственикот на „Барот“ исто така е театарски режисер… пропаднат, уништен во целост.
Тој секоја вечер се допива на ова место, па така, врз основа на тоа, другите „непропаднати“ доаѓаат кога е тој тука за да ги чести пиење, бидејќи парите си ги трошат по другите клубови, каде што одат да бидат дел од „џет-сетот“.
Иронично, одвратно и неблагодарно, но вистинито, за жал.
Воедно, како „негови пријатели“, доаѓаат да ги споделат „тешките мисли“ во ова пригушено, суво, заборавено место, бидејќи откако ќе се напијат, започнуваат долгите филозофски разговори, кои траат до ситните часови во ноќта.
Часот е 21.40, вторник, 4 јануари. Зима е, без снег, во Скопје.
„Барот“ е вечерва речиси празен, полни се само неколку маси, на кои седат некои скриени љубовници, кои, доаѓајќи тука, се среќаваат за да си ги задоволат ситните страсти. На повторување, веќе неколку часа, од музичкиот приемник, и оваа вечер, како и неколкуте изминати, свири нумерата на Раде Шербеџија и на Мирослав Тадиќ, „Имам пјесму за тебе“, и никому тука, во „Барот“, тоа не му пречи, дури половината од оние што се тука и не забележуваат дека музиката не се менува.
Сопственикот на „Барот“ седи сам на крајот од долгиот шанк веќе два часа и е речиси отруен од алкохол. Облечен е во темнокафеав мантил со црна кошула, има лесен кафеав шал околу вратот, несредена коса, крупни очи, дебела уста, забележливи подочници, кои изгледаат страшно пропаднато. Здебелен е и небричен, на околу триесет и пет години.
Во „Барот“ влегува млада убава девојка со црна коса, висока, со полна уста, со очи што се смеат, на околу дваесет и шест години. Ја забележува празнината во „Барот“. Го гледа сопственикот на крајот од шанкот и тргнува кон него.
По неколку тешки чекори во одлука за постапката што следува, младата девојка приоѓа до сопственикот. Застанува до него и го гледа. Тој се врти кон неа. Таа прашално ги крева веѓите. Тој промрморува:
– Се познаваме?
Таа гледа дека е тој пред крајот на своето пијаснтво и си дозволува да седне.
– Не, не се познаваме. Се надевам дека не ви пречи да седнам до Вас. – „Ужалено“ се додворува девојката.
– Воопшто не ми пречи – одговара сопственикот на барот. – Еј, Даниел, дај ми го целото шише, да го допијам и да си одам – му се обраќа на шанкерот, кој го поставува шишето со бурбон на шанкот. – Вие пиете бурбон? – ѝ се обраќа сопственикот на девојката.
– Не, за мене џин-тоник, Ве молам… Даниел – се насмевнува девојката, потенцирајки му го името на шанкерот. Шанкерот наточува џин-тоник смешкајќи се кон девојката.
Молк. Тивко се слушаат нечујните разговори на гостите, кои се седнати во левиот дел од „Барот“, каде што се наоѓаат сепареата. Музиката го исполнува просторот. Шанкерот превртува со очите во знак на здодеаност од истата музика, која сопственикот веќе неколку деновиве ја слуша со повторување.
– Да ја сменам музиката? – шанкерот му се обраќа на сопственикот.
– Никако! – одлучно одговара сопственикот и наточува од бурбонот во голема чаша. Ја отпива половината. Очите му се заматени, а устата подотворена.
– Зошто седите сам? – започнува разговор девојката.
– Сам? Ви изгледа како да седам сам? Воопшто не седам сам. Еве, Вие сте до мене.
Се насмевнуваат двајцата. Сопственикот ја допива чашата, пали цигара и продолжува.
– Тука секогаш седи некој, кој, случајно или не, тука е за некому да му прави друштво, некој што е осамен или слично на тоа. Ова место не е доволно познато во градов, но оние што го знаат, знаат дека тука секогаш може да разговараат со кого било, на кого и да
наидат. Тука се разговара длабоко и суштински, оние што не се познаваат меѓусебно само тука разговараат и само тука се познаваат, а кога ќе го напуштат местово, веќе ништо не постои и…
– …поради тоа, секогаш ми се допаѓало ова место – се надоврза девојката на мислата на сопственикот и отпи од својот џин-тоник.
Двајцата замолчуваат и се гледаат во огледалото, кое е поставено во ѕидот на шанкот спроти нив.
Сопственикот, гледајќи во девојката преку огледалото, натажено и тивко проговорува:
– Тој беше поборник за морал во неморално време. Пропадна верувајки во суштината.
Девојката погледнува во сопственикот.
– Има ли правда? – праша девојката на која сопственикот почна да ѝ ја раскажува приказната за моралистот.
Сопственикот крена со рамениците како одговор, во знак на незнаење, и продолжи…
– Моралистот, така го нарековме. Без иронија. Тој секоја вечер доаѓаше тука, во 22 часот. Застануваше на шанкот сам и еден час подоцна, откако ќе испиеше еден литар бурбон, (про)паднат, се издигнуваше над шанкот и така заклатен, со ненамерно исфрлената течност од чашата од која пиеше, ги пишуваше своите генијални мисли по шанкот. Еднаш дури на местото каде што седи му поставив салфетки за на нив да напише нешто, но тој ги фрли на земја откако си ја избриша устата од водата, која го ублажуваше/ладеше по бурбонот.
– А како знаете, дека се генијални мислите? – праша девојката.
– Едноставно знам. Знам да препознаам. Со тоа ме дариле, да препознавам морал и неморал – одговори сопственикот и продолжи: – Единствено тој, човекот кому не му го знаев ни името, знаеше што пишува таму. За жал, тие мисли беа бришени со крпа секоја вечер по завршувањето на работното време на „Барот“ од некоја од „жените задолжени за бришење генијални мисли испишани со течност“.
(Ламбите што висат над шанкот, едвај, со последните сили, светат над двајцата и светлината како сенка ги облекува нивните лица.)
– Не ги обвинувам тие жени – продолжи сопственикот. – За некои од нив, не за сите, пишувањето генијални мисли со течност на шанк сè уште е едно бегство од сјајот на глупоста. Едноставно, немаат очи. Толку.
– Сакате да кажете, дека жените ги бришат генијалните мисли на мажите? – прашално се обрати девојката.
– Не сакам тоа да го кажам. – бргу возврати сопственикот, вртејќи се кон девојката. Двајцата се гледаат еден со друг. Сопственикот воздивнува и ја погалува девојката по лицето.
– Секоја вечер се молев да не ги бришат за да видам што пишува. Постојано стоев потпрен на ѕидот (покажува со прст кон другиот дел од барот), ене на оној онаму, и чекав да дојде мигот да прочитам.
(Пауза. Се гледаат во очи. Сопственикот тргнува да ја бакне девојката. Таа се оттргнува. Сопственикот ја наведнува главата, иронично, за себе се насмевнува.)
– И? – продолжува заинтересирано девојката.
– Нема „и?“ Едноставно, човекот исчезна. Не бил тука веќе два месеца. Секоја вечер го очекувам, но го нема. Едно време тргнав да го барам, не знаев од каде да почнам и така, како загубен, шетав низ градов и гледав по луѓето случајно да не наидам на него. Него никаде го немаше. Колку е часот?
– 22 – одговори девојката.
Секоја вечер се надевам дека баш во овие моменти ќе се појави, бидејки е ова неговиот термин. Зјапам во влезните скали, од каде што очекувам да се искачи, да седне, да се напие и да напише нешто.
– Вие толку ли сте морален што олку ревносно го очекувате тој човек секоја вечер? – праша девојката.
– Можеби јас не сум морален, но не сакам да верувам дека со исчезнувањето на овој, за мене незнајник, ќе исчезне сиот морал на ова време.
(Сопственикот се натажува. Девојката почнува да го допира, го милува по раката. Сопственикот гледа во нејзината рака и ја оттргнува својата. Се насмевнуваат еден на друг. Сопственикот станува и оди до прозорецот што е веднаш зад нив, кој гледа на главната улица, која води кон „новиот“ мост)
– Еве го и дождот – продолжи сопственикот. Моралистот сигурно нема да дојде, за жал. Ајде ние да продолжиме онаму каде што застанавме.
(Се враќа кон шанкот и тргнува да ја бакне и овој пат девојката се оттргнува.)
– А каде застанавме, не се сеќавам? – праша налутено девојката.
– Кај неморалните – одговори уште поналутено сопственикот на барот, потенцирајќи го неморалните, сакајќи да ѝ укаже на девојката дека таа во овие моменти за него е неморална.
Наеднаш сопственикот се облече и замина од барот, тетеравејќи се додека одеше кон излезните скали.
Девојката остана сама. Гледаше кон излезот на „Барот“, каде што веќе го немаше сопственикот. Воздивна.
Шанкерот ги крена рамената и проговори:
– Уште еден џин-тоник?
Девојката кимна потврдно со главата. Шанкерот веднаш го постави пијалакот пред неа на шанкот. Таа се напи, истури малку по шанкот и со невидливата течност запиша мисла:
Некои „вредности“ никогаш не вреди да бидат вреднувани.
На скалите на влезот од „Барот“ се појави ново младо момче. Облечено целото во црно од глава до петици, со бледо лице. Очите му се зацрвениле како да плачел досега. Устата помодрена, веројатно од ладното. Момчето ја здогледува девојката на шанкот и тргнува кон неа.
– Добровечер! – се слушна зад грбот на девојката. Таа се заврте и пред нејзиното лице се најде младото момче. – Слободно, да седнам до Вас? – праша тој.
– Се разбира, повелете – го покани девојката.
Се заврте кон шанкот и ја избриша невидливата мисла. Момчето седна до неа. Порача еден литар бурбон и две чаши. Наточи и за него и за неа. Девојката не ја ни зеде својата чаша, тој удри во нејзината за здравица и ја испи својата одеднаш. Потоа повторно наточи и повторно ја испи одеднаш целата и така четири-пет пати. Веќе беше видно напиен. Се заврте кон девојката со очи полни солзи.
– Ја избришавте мислата од шанкот?
Нозете ѝ се пресекоа. Се насмевна, виновно.
– Не, тоа не беше некоја мисла, само така си црткав по шанкот.
Момчето продолжи.
– Татко ми почина пред 7 дена. Тој доаѓаше во овој бар, седеше на шанков и со својот бурбон ги запишуваше мислите по него. Никогаш не разбрав зошто доаѓал навака и што всушност запишувал. Секоја вечер доаѓаше дома мртов пијан и ја претепуваше мајка ми. Таа потона во депресија од страв. Му беше виновна за неговиот уметнички неуспех. Глупости. Мајка ми почина завчера од болките што ѝ ги нанесе идиотот – татко ми. Меѓу луѓето во Скопјево се ширеа гласини дека тој бил единствениот останат вистински моралист… кај него немаше ни „м“ од морал.
Двајцата замолчеа. Девојката беше во шок.
Момечто испи уште неколку чаши од бурбонот, па стана од шанкот. Се облече и, пред да замине, ѝ се обрати на девојката:
– Одлична нумера, оваа што свири тука, во клубов. Си ја слушнала, нели?
Извади пари од паричникот, го плати шишето и си замина од „Барот“.
Часовникот на ѕидот од „Барот“ покажуваше 22.46.
Во „Барот“ почнаа да се собираат уметниците што секоја вечер доаѓаа таму.
Девојката плати, се облече и замина.
Вечерта остана вообичаена, како и сите други.
Електронскиот часовник во автомобилот покажуваше 3.05. Од влезната врата на „Барот“ излегуваа некои уметници, кои се тетеравеа по тротоарот. Господинот прозборе:
* Како ми ја раскажавте приказнава, навистина, како да сте биле Вие внатре, како Вам да Ви се случило ова. А, кој е моралистот, разбравте ли на крајот?
* Не знам. Навистина, не знам. – одговори девојката длабоко воздивнувајќи.
Господинот гледа во неа и очите му се собираат како да открил нов свет, па со тежина во устата изговорува:
* А… девојката… тоа сте Вие?
Настанува молк. Се гледаат во очи и девојката го трга погледот од него.
* Да, јас сум. – возврати таа гледајќи низ стаклото од автомобилот, право кон „Барот“.
Господинот е целиот во шок. Но ја прифаќа за него тешката вистина.
* И, зошто плачете, што Ве вознемири толку? – праша господинот.
* Мојата љубов кон сопственикот на „Барот“. Тој толку многу му се препушти на алкохолот што веќе не ме ни препознава. Ни мене, а ни некои свои блиски пријатели. Секоја вечер доаѓам тука за да се сети на мене, седнувам до него, се обидувам да му зборувам една иста приказна што двајцата сме си ја кажувале еден на друг постојано, но никако да успеам да почнам да му ја раскажувам, бидејќи е тој оптоварен со моралистот и само за него зборува. Не може да се сети, веќе на ништо не може да се сети. Доаѓам со цел да му кажам дека е тој за мене, а и за многу други во овој град, најголемиот моралист што некогаш се појавил меѓу нас. Да му кажам дека треба да престане да пие и да му се врати на убавиот живот, но за жал, тој веќе речиси на ништо не се сеќава. Прашање на време е кога ќе заборави дека и ова место е негово. Прашање на време е кога ќе престане и самиот себе да се препознава.
Настапува молк во автомобилот. Девојката тивко плаче. Солзите ѝ течат по лицето и никако не можат да престанат.
* А приказнава што ми ја раскажавте вистина ли се случи вечерва? – замислено праша господинот.
* Се разбира дека се случи. Оваа приказна се случува постојано, веќе неколку месеци, секоја вечер. Часот е 3.15, извинете, јас ќе морам да одам. Можеби ќе се видиме, некогаш, некаде, случајно.
Девојката излегува од автомобилот и заминува во непознат правец. Ја снемува во мракот.
Господинот останува сам во автомобилот, целиот замислен, несвесен што всушност му се случи оваа вечер. Ја пали последната цигара од кутијата. Ја завршува цигарата на паркингот пред „Барот“. Заминува со автомобилот од ова место, кон својот дом. Од радиото во автомобилот започнува нумерата „Имам пјесму за тебе“.
Крај.
