Дента пред да се случи, седиш на масичето во една рударска колипка на крајот од Прибрам. На спротивната страна од сопчето има еден бел креденец со исчукани тавчиња и еден стар шарен орман. На ѕидот висат икона и дрвено крвче направено од две летви подврзани со за’рѓан тељ. Алиштата што се сушат на жицата спрострена над огништето се како мивки за чистење на подот, а и тој си сака крпење: од под душемето се слуша шушкање на глувци и на сè што мрда во дупките, пукнатините и во ќошовите. На столчето виси испотена рударска униформа, а преку неа е префрлена дамкосана кожена престилка.
Со Хинек го гледате спијачот што си ги оставил алиштата на стол и јасно и гласно му порачувате да се разбуди веќе еднаш. Се превртува на рогузината, од која стрчат темни стебленца, и тешко оддишува.
Хинек внимателно свирнува, а татко му ни да се помрдне.
На полицата, на дофат на раката, лежи истопорен недовршениот штуфверк , но сами не смеете ни да го допрете. Хинек не издржува и посегнува по двете глинени фигурини што лежат настрана како трошливи отпадници. Ти подава едно од човечињата, го земаш внимателно помеѓу палецот и показалецот и се наведнуваш над него: Си бил некогаш во сребрениот град?, шепотиш наместо неговата уста. Кај сребрената порта?
До портата води еден поткоп, а него го чува свети Прокопиј со еден ѓавол врзан за синџир. Но јас ја знам лозинката, шепнува Хинек со другиот голиштар во раката.
Кажи.
Што си шушкате, бре, пичови?, се одѕива ќошот од сопчето.
Хинек се озарува: Тато, не спиеш?
Око не склопив, да му се плукнам, мажот се исправа на креветот. Пак го донесе синот на бакалот?, со мускулестите раце си ги чеша влакнестите гради. Фала за помошта, ама ручек дома…
Хинек притрчува по стомната со вода, а татко му грубо си го оплакнува лицето, дури го наквасува дебелиот ѕид. Си ги замива и пазувите и тешко зачекорува кон масата, си ја зема униформата од столчето и ја фрла на креветот. Седнува и се развртува лево-десно, небаре е првпат во собата или за да провери дали сè си е на место. Добро е, сè си се капе во самракот и му го смирува погледот на поспаниов домаќин: сличето со Богородица, гобленот, тенџерето, календарот, под масата до едната ногалка си преде мачката, а до другата лежи отпочната грутка глина. Неа ќе ја земеме горе на масата полна рецки и татко му на Хинек ќе ја накваси.
Луѓето се од глина, и Адам од земја бил создаден, рецитира, се прекрстува, ја пали петролејката и вели: уште десетина и готово.
И излегува во дворот да се измоча.
Сопчето го запоседнал самрак, ако е уште попладне, прозорците се мали, побитно било да држи топлина одошто да пушта светлина. Глината меко се тегне под рацете, од што е влажна дури го привлекува одблесокот од пламенот, гледаш набрзина да ја пикнеш во него. Формите ти одат повеќе одошто на Хинек, откинуваш парче глина, од него правиш едно сукалце и со него работиш. Татко му на Хинек ти покажува, се гледа дека те позна како поспособен оти на Хинек цело време молкум нешто му поправа. Работиш со едно ноже без рачка, со сечилото ги двоиш рацете од трупот и нозете една од друга, еден од рударите мора да биде расчекорен, да може да се потпре на карпата, тој е кршач, надзорникот стои со скрстени раце, а тој до него што чека да му ја наполнат вагонетката е носач, со извежбани нозе.
Школото како?, прашува татко му на Хинек.
Фрања вземи пропаѓа.
За тебе прашувам, не за него.
Сите се со протекција, си тера Хинек по свое.
Хинек знаеше, велиш и гледаш да го одвратиш погледот од деформираниот палец со излупениот нокот, од каде што татко му на Хинек токму сега најде да ја вади рудата.
Конечно и штуфверкот се преселува од полицата на масата. Се навалуваш на столчето за подобро да видиш, клекнуваш, а работ од масата те притиска на ребрата.
Штуфверкот има неколку ката и, сè на сè, повеќе од метар во димензии. Изгледа како некоја издупчена планина, како искршено осило, треба малку фантазија за човек да сфати дека пред себе гледа модел на рудник, само превртен наопаку. На панаѓурите на светогорските аџилаци се продаваат далеку подотерани модели, со дрвени, филигрански изделкани фигурини и со еден куп механички направи што одблиску ја претставуваат рударската работа и од нив локалните мајстори прават добри пари. Но и татко му на Хинек знае да ги облече рударите на штуфверкот во убави униформи и во поткопот да постави светнати пруги направени од две жици чист калај. Во глината по страните се втиснати камчиња, парчиња кремен, светликава срча и, се разбира, сребрена руда, солта на нашава земја. Надолу води главната шахта, а во неа со неколку деланки неумесно е претставен механизмот на фаркумстот и на рударскиот кафез; фаркумстот изгледа како обична скала. Но во очи најпрво паѓаат лицата на рударите премачкани со жолтеникава боја, која на подземниве мажи им дава тукуречи неземски израз, како на лицата од светиите на наивните фрески. Ова не е случајно оти штуфверчарите занаетот го печеле кај витлеемчарите , дури знаат да позајмат некој рудар или некој аџија ако треба припомош во Витлеем и обратно.
Дента пред да се случи, татко му на Хинек ги поставува последните хомункули каде што останало место и ја дотерува макетата. Па од фурната вади еден голем, преснопечен сомун и на негово место ги става фигурите што ги обликувавте.
На сон ве слушав, си шушкавте за сребрениот град, додава. Кога сте толку паметни, брзо донесете ми пиво…
На крајот од Прибрам живуркаат трошни рударски куќарки, попрво колипки, поврзани со кални патчиња со тревен појас на средината, и тука смрди на животни и на помија. Рударите што, како татко му на Хинек, се вратиле од првата смена, сега излегле на тремовите, пушат и нешто чепкаат по дворот, жените или ги дојат децата или лупат компири за тава, косите им се залепени на чело, а околу нив се мотаат пци.
Се ближи крајот на мај, одите и газите по глуварчињата, а ним главите им се распрснуваат на сите страни.
Во меаната со брадите се потпирате на шанкот, те опива горчливиот мирис на капки пиво и на претечена пена. Во устата ти се ниша последниот млечен заб, од сабајлето не можеш да не го допираш со врвот од јазикот, како рибата што упорно гледа да се пикне под каменот на речното дно. Од едната страна веќе го откорна забот од непцето, па си ја вкусуваш крвта промешана со плунка и си ја цицаш. Гостилницата ечи, рударите си ја плакнат камената прав од устата право во желудникот, да не им оди целата во душникот, а ноќта замислено и со болки ја мочаат под високото небо – а тебе ти е битна само крваво-слатката усна празнина.
На враќање подотпивате, а и татко му на Хинек ви притура. Па ви прикажува за едни рудари што за малку не загинале кога од под една карпа на стотици метри подземи гргнала вода и од поткопот направила дива валавица. Но, за чудо, се спасиле оти биле побожни и силно се молеле, па нивните блажени потомци уште живеат во сребрениот град длабоко во Земјината утроба. И, штом ќе дојде часот, ќе се искачат на површината обружани со сребрени штитови и ќе повелаат со светот.
Таму нема што не свети, вели татко му на Хинек, со една петролејка можеш цел плоштад да осветлиш. И на коњите копитата им се сребрени, потковани во бел оган за да им ѕвонат во газењето. Е, на такво коњче, не како нашиве рударски коњи, папсани и слепи од темницата, на такво коњче јава сребрениот принц, так-тук, так-тук, и кој да го види на патот го загледува. Само, принцот ќе мора да облече ’рѓосан оклоп и во него да се бори за златната круна…
Приказнава ја знаеш напамет, ама можеш да ја слушаш уште стопати. Кај тебе дома рударските приказни никој не ги сфаќа сериозно, ниту пак се кажуваат безобразни вицеви за џуџиња.
А, каде е златната круна?, прашува Хинек, како и обично.
Мора прво да стигне до златниот град преку тајниот поткоп, уште подлабоко вземи, и да го освои.
Во себе си набројуваш: Прибрам, Брезова Планина, Бенешов, Прага, Виена, сребрениот град, златниот град, Париз, Петроград…
Дента пред да се случи, ги вадите фигурините од фурната. Се разочаравте. Некои се распукале, се саѓосале, а на некои главите им се изобличени, како цела смена по рударска несреќа, како жртви откопани од длабочините. Ги ладите во вода, но ништо не помага, па одбирате три-четири успешни, а другите таткото на Хинек се подготвува да ги фрли во огништето. Жал ти е, успеваш да спасиш само еден црнец со напукната нога, а другите шест завршуваат во пламенот, дури шуштат од што се влажни.
Сакатиот Адам грижливо си го завиткуваш во стар весник и го фаќаш патот за дома. На улицата веќе излегол фенерџијата, па тргаш право по него по улицата, дури фенерите не засветат открај-вкрај како жолти прапорци.
Преведувачот: Диме Митревски (Прилеп, 1988) е преведувач од чешки и англиски јазик. По додипломските студии од областа на англистика и бохемистика на Филолошкиот факултет во Скопје, магистрира на Масариковиот универзитет во Брно, Република Чешка, на групата за Книжевност и меѓукултурна комуникација. Образованието го продолжува како докторанд на Масариковиот универзитет од областа на театарскиот превод. Досега превел повеќе дела од канонските чешки автори како Карел Чапек, Бохумил Храбал и Милан Кундера, но преведува и современи автори: Петра Хулова, Јан Њемец, Јан Балабан и други.
