1.
„Amor vincit Omnia“ – љубовта победува сѐ – имаше напишано таа на предната страна на кафената папка, онаа што ги содржеше трите бележници; насловот КНИГА НА ПРАШАЊА стоеше најгоре со задебелени букви, печатни. Тоа беше како да треба да се испитуваат два става: горниот моќен, оптимистички и сосема неутрален; долниот кревок, внимателен, речиси молежлив. Како да сакаше да каже дека ова е појдовната точка, можно е да беше вистина, ако само беше вистина.
Љубовта победува сѐ. Наспроти здравиот разум, сепак победува сѐ. Во срцето малку боли да се види тоа, само кога би било вистина, ако само беше вистина. Сѐ е многу напнато објективно и правилно, додека не пукне тонот. Една жолта книга, една црна – нецелосна или цензурира¬на – и една црвена. Заедно – Книгата на прашања, во која станува збор за Бланш и Мари. Ништо повеќе.
Тоа мора да се прифати.
Љубовта победува сѐ – како работна хипотеза или најскриена болна точка.
Две години откако Мари Склодовска Кири ја доби својата втора Нобелова награда, онаа за хемија во 1911 година, а во врска со тоа што нејзиниот љубовник Пол Ланжвен ѝ се беше вратил на својата сопруга Жан и со нејзина согласност имаше аранжирано постојана сексуална врска со својата секретарка, Мари доживеа една не неочекувана, сепак тешка загуба кога нејзината пријателка Бланш Витман беше пронајдена мртва едно утро, во станот на Мари во Париз.
Се обидувала да стане од креветот, кон дрвената ноќна масичка на тркала. Не успеала. И, тогаш, умрела.
Никогаш не се утврди причината за смртта, но оние што го зедоа нејзиното тело ја забележаа делумно неговата мала должина, како и тоа дека Мари Склодовска Кири инсистираше самата да го спушти ова ампутирано торзо во ковчегот. Потоа, таа, за збогување, седна на стол до мртвата, со едната рака на капакот од ковчегот, додека носачите цел час беа принудени да чекаат во соседната соба. Таа не сакаше да даде објаснување, само промрмори засекогаш ќе бидам покрај тебе.
Но потоа ковчегот беше изнесен.
Во единствениот некролог што беше напишан мртвата Бланш Витман беше опишана како „легендарен феномен“ и се истакнуваше нејзината улога како медиум на професорот Ж.M. Шарко. Таа остави зад себе три бележници, кои станаа познати дури кон крајот на триесеттите години и никогаш не беа објавени во целост.
Мари Кири не го спомена нејзиното постоење во своите мемоари, како толку многу други нешта.
Не ја обвинувам.
2.
Којзнае, меѓу другото, дали Бланш Витман лично сакала да биде спомената.
Како забелешка во медицинската историја таа сепак по својата смрт доби одредена слава, но никогаш не беше спомената во врска со Мари Кири, напротив, секогаш како „медиумот на Шарко“. Една забелешка лаконски вели дека таа го завршила својот живот како „маченик“ и „жртва“ на научните истражувања околу радиумот. По смртта на Шарко и хаосот што потоа настана во врска со научната насока на психијатриското одделение во болницата Салпетриер, таа две години работеше на одделот за радиологија во болницата, како асистент. Потоа, отиде во лабораторијата на Мари Кири. Таму неколку години подоцна се случи откривањето на радиумот. Кој можеше да направи разлика меѓу смртоносни рендгенски зраци и смртоносен радиум? Едното продолжуваше онаму каде што застануваше другото.
Крајниот резултат: маченик и торзо.
По смртта на Шарко во 1893 година, сепак речиси целосна тишина. Таа во последните години од својот живот имаше намера да напише книга за љубовта. За тоа ништо во истиот краток некролог. Само „умре без раце и нозе“ – не сосема точно; ѝ беше останала една рака, десната, со која сѐ уште пишуваше последните денови.
Книгата остана недовршена. Денес се останати само три бележници во формат 30 х 22 сантиметри, од кои секој содржи четириесет страници, собрани во една кафена папка, Книга на прашања, како што ја нарекуваше таа. Првиот бележник таа го нарекуваше Жолта книга, вториот Црна книга, а третиот – Црвена книга.
Немаше боја на корицата. Со оваа книга во три дела, таа ќе раскажеше приказна за природата на љубовта. Тоа беше невозможно. Остана една приказна за Бланш и Мари. За колку животи може да се каже тоа? Секој има своја приказна, но малку од нив ќе бидат забележани.
Збунувачкиот наслов Книга на прашања на корицата на заштитната папка наскоро доби едноставно објаснување. Таа очигледно одлучила секој дел да започнува со прашање. Потоа, одговара на ова прашање колку што е можно порационално. Прашањата се „од најголема важ¬ност“. Каква боја имаше твојот прв фустан? Кој беше твојот прв телефонски број? Понекогаш изненадувачки и чудни поаѓања: Што можеше да се прочита од лицето на татко ми кога го извршуваше абортусот? или: Кој седеше покрај ковчегот на Шарко во погребната поворка?
Секогаш многу конкретни прашања. Понекогаш без поента, сѐ до моментот кога човек лично не е предизвикан да одговори на нив. Тогаш тоа е игра што одеднаш станува вистинска и застрашувачка. Зависи од самиот себеси. Ако се продолжи, се нарушуваат рамнотежата и контролата, компасот се врти, како на Северниот Пол. Јас се обидов. На прашањето за телефонскиот број може да му се даде многу краток одговор: „Езеро 3, Хјогболе“. Потоа станува многу тешко. Кога треба да се објасни очигледното, станува долго и застрашувачко. Има нешто заканувачко во нејзината Книга на прашања, примамливост да се влезе во забранетото или да се отвори вратата кон една темна соба.
Кратки прашања, детални одговори без вистинска врска со прашањето.
Сигурно била исплашена. Тогаш се прави тоа.
Трите бележници, жолтиот, црниот и црвениот, се останати. Другото, односно надворешноста, е реконструкција.
Понекогаш одговорите се кратки: мора да се претпостави намерата да го појасни одговорот, подоцна, кога ќе добие храброст.
Една забелешка почнува на пример само со прашањето Кога?
Одговорот се однесува на нејзиниот доктор и љубовник, професор Ж.M. Шарко. Таа опишува еден краток инцидент. Станува збор за нивниот прв состанок. Кога првпат ја видел, пишува таа, тоа било низ полуотворена врата: таа се наоѓала во соба во болницата Салпетриер, како пациент. Лекарот што ја лекувал и со збунувачка внимателност ме прегледуваше иако сѐ уште ја немав достигнато славата што подоцна ќе ми дојде, бил вработен во болницата Салпетриер; тој се викал Жил Жанет.
Внимателна е со надворешни детали. Две соби, едно претсобје, можеби соблекувална. Во Салпетриер беше примена по серија престои во други установи за лекување болест, не знаеме која, може да е истата болест поради која подоцна беше лекувана од страна на Шарко. Значи – хистерија. Таа не го пишува тоа.
Бланш се имаше облечено по еден преглед.
Тогаш го виде Ш. како поминува низ еден ходник. Тој се сврте и ја набљудуваше. Растојанието помеѓу нив беше одвај четири метри. Знаеше дека ја гледа. Почна да ги одолжу-ва своите движења, така што облекувањето продолжуваше многу бавно. Го имаше свртено своето лице од него, бавно го извртуваше своето тело. Една од нејзините гради беше половина откриена. Сигурна беше дека ја видел.
Тоа беше тогаш, пишува таа – како да заклучува со множеството детали – кога јас се врежав во него, како вжарено железо во животно.
За нејзината младост многу нејасни одговори. Но образована е. Цитатот за вжарено железо е од Расин.
Се викаше Бланш Витман, во времето на својата смрт беше долга сто и два сантиметри и тежеше четириесет и два килограми.
Тогаш беше еден вид торзо, но со глава. Нејзината лева потколеница, десната нога до колкот и левата рака беа ампутирани. Тоа е причината зошто нејзината висина е опишана како мала. Инаку, нема ништо ненормално во врска со неа. Претходно, пред ампутациите, од страна на сите што ја виделе е опишана како многу убава. Од некои причини, многумина ја набљудуваа, меѓу кои и многумина што знаеја да пишуваат, значи писатели. Објективно гледано, постојат само една фотографија и голем број цртежи со неа. Плус познатата слика каде што се гледа само косо, од страна.
Но убава е.
Умре среќна. Тоа е изјавата во последната книга со забелешки, Црвената книга.
Нејзината невообичаено мала висина, значи, не е вро¬дена. Откако шеснаесет години – помеѓу 1878 и 1893 – лежеше во болницата Салпетриер во Париз со дијагноза за хистерија, одеднаш оздраве. Хистеријата во тоа време беше честа болест кај жените, болеста беше вообичаена точно во овие години и погоди речиси десет илјади жени, но престана да биде вообичаена по смртта на професорот Шарко.
Престана сама по себе. Или доби други имиња.
По годините на одделот за истражување на Шарко во болницата Салпетриер, работеше на радиолошкиот оддел во болницата, значи веќе не како пациент, а во 1897 година беше вработена од страна на полската физичарка Мари Кири Склодовска како лабораториски асистент.
Времето како пациент со хистерија во Салпетриер го опишуваше како среќно, а потоа следува период во кој беше несреќна. Потоа доаѓа времето во лабораторијата на мадам Кири, кое повторно е наполно среќно, со можни прекини поради повторливите ампутации.
Никогаш не се жалеше поради тоа што беше „скратена“.
Во Книгата на прашања сакаше да ја раскаже својата приказна, да резимира и да ги спореди своите искуства, и од експериментот со хистеријата во болницата Салпетриер, и од физиката под водството на Мари Кири, за на овој начин да се создаде исцелувачка слика на природата на љубовта, која таа ја споредуваше со онаа на радиумското зрачење и на хистеријата.
Исцелувачка?
Во првиот дел од Книгата на прашања долго време само објективност и среќа.
