Детето од Тунел*
За тие луѓе ништо не е многу.
Последниве денови морав да ги минувам ноќите во едно од истанбулските маала. По девет часот, од морето во маалото претекуваше невидена темнина, преплавуваше сѐ наоколу, маалото тоне во длабок сон; во овие часови, свежиот ветер што бара луѓе наоѓа тивки и темни сокаци, кучиња без стопан, мачки без пријатели и така сѐ до утрото.
Порано некој претприемач донел струја во маалото со два генератора што работат на грчки мазот; жолта, слаба еднонасочна струја, луѓето се гледаат од далеку, но формата им е сосема нејасна, никој не може да погоди кои се паровите. Сега, претприемачот, не можејќи да се договори со општината, ја исклучи струјата. По 8:30 не се знае каде водат темните улици!
Жителите на населбата пак, бидејќи ги сакаат единствено своите сопруги, се затвораат дома; изгледа како да мислат на утрешните далавери додека пушат цигара на прозор.
Само понекогаш, темнината ја раскинуваа со детски партали натопени во керозин и со овие факели се гледаа страшните големи краби со штипалки насобрани на морскиот брег. Крајбрежните куќи, набљудувајќи ја оваа егзотична, невообичаена и поетична глетка, на некој начин ја гледаат светлината и ги слушаат звуците додека спијат.
Во маалото имаше приватен колеџ; кога ѝ ги спомнав овие долги ноќи без светлина на една Турчинка која како да знаеше англиски и француски, таа рече:
– За овие луѓе и темнината е многу!
Грчките рибари со бушави мустаќи, слабичките босоноги деца, курдските амали што викаа колку што ги држи гласот, деведесет-годишните грчки госпоѓи, јас, ти, разнесувачот на пошта, оној чиракон на бакалот. Сите ние спаѓавме во тие луѓе.
Јас покрај жената, другиот малку подалеку, овој на аголот покрај пиљарата, убавиот и тажен чирак на бакалот кај удолнината.
Не се расправав, што ќе ми е! Жената е на „ти“ со управникот на населбата. На мажите им се дава мислење, на жените совет.
Тој ден појдов за Истанбул. Таму го видов детето во Тунел – не за таа жена, од неа кренав раце – сепак ќе пишувам за детето од Тунел:
Се качивме во Тунел од страната накај Бејолу. Во ова време немаше гужва од таа страна надолу. Во втора класа сме. Во еден агол се тројца војници, близу нив една стара жена, веднаш до неа снаата, малку потаму една група важни Ерменци што треба да го фатат бродот, јас и тој.
Нозете му беа колку што е можно скриени под седиштето на кое седеше. Единствено ако некој особено обрне внимание, може да забележи дека нема чевли. Не стана повеќе. Вратата што го дели првиот вагон од вториот и оние автоматските, железни рампи што ги делат патничките вагони од перонот се затвораат, набрзо ќе тргнеме.
Потоа вратите се затворија со лизгање навнатре што потсетуваше на дишењето на риба во море.
Тој ги беше свил прстите од десната рака под увото, устата му беше отворена. Другата рака – валкана, црна, гнасна, но ноктите му изгледаа сосем бели поради многу темната кожа – му беше на коленото. Имаше прсти како моливи. На црната маица се забележуваа неколку не баш бели, но светли дезени. Тенкиот и валкан врат му го стегаше едно бисерно копче. Сега му го гледав лицето…
Плоскат нос, отворена, влажна уста што се отворила од вчудовиденост, големи темно-кафени, речиси нечовечки невини очи; дури и во белките од очите се гледа зачуденост. Косата му е замрсена, со пепел од цигари.
Кога се затвораа вратите – јас стоев веднаш до него – ја поткрена главата и ме погледна. До тогаш јас се бев прибрал. Сериозно гледав на друга страна. Прво го спушти погледот, а потоа и главата. Јас повторно почнав да ѕиркам. Една толку неопределена и искрено задоволна насмевка му ги осветлуваше усните, очите и веѓите…
Многу е пријатно да се види радоста на ова дванаесет годишно дете што се качило во Тунел! Можеби и јас сум бил радосен првиот пат кога сум се качил. Видовме и други радосни деца. Плескаа со рацете:
– Тато, види! Види колку е убаво! – велеа.
Колку јасно ја покажувавме радоста.
Но тој се обидува тоа да не биде очигледно. Заминуваме надолу со тресење, клатење и бучава. Тој сега гледа во детето на госпоѓата отспротива. Тие не ни го погледнуваат. Малку се успокои. Повторно ме погледнува. Јас изгледам како да сум задлабочен во мојот весник. Сега сѐ е спокојно. Ама има нешто, како да почувствувал дека повторно го гледам, не му се допаѓаат луѓето, светлината и пеколната врева со која крај нас, низ темнината, минува вагонот на другата линија. Повторно таа мала насмевка; таа минимална, несреќна, невина, уплашена насмевка. Сега гледаме како тешко се отвора полукружната врата на Тунел од страната на Галата**; и тој и јас. Таа многу мала насмевка продолжува без да се намали. Веќе сме од другата страна. Лицето на малото дете светна како тазе олупен бадем. Темното, навистина темното лице сосема се осветли. Небаре лицето истовремено му го мие водопад и осветлува факел. Ама тоа беше толку ненадеен момент што не го фатив. Видов како таа голема светлина одненадеж се повлече во внатрешноста на детето и споменатата насмевка повторно си се врати на место. Овој пат, тој мене ме фати. Виде дека го гледам. Насмевката му одлета од лицето. На лицето му слегна незаинтересираноста на човек што сто пати, илјада пати се качил во Тунел, небаре човек што мора да се качи дури и да стравува дека може да се сруши. Вратите бучно се отворија. Го стигнав, одеше влечејќи ги малите нозе прави како пушка, чии нокти исто така беа сосем бели. Отпрвин, со подотворена уста што го изразуваше изненадувањето како толку брзо стигнал тука, ги набљудуваше двете врати и луѓето што излегуваа во вечерната мешаница на Бејолу. Да, како да гледаше со устата. Потоа, зачекоре со големо задоволство.
Го погледнав одзади. Пантолоните како да му беа среќни со големите, искинати партали. Опшивката од задната страна, зашиена со широк шав и со сосема распаран долен раб, како да велеше дека е задоволна што седела во метрото во Тунел.
Неговите црни нозе се изгубија ви гужвата.
Од сѐ се разбираше дека живее во Едирнекапи***, зиме во куќа од тенеќе, а лете во шатор.
Тунелите ги направивме за луѓе. За да можат брзо да се симнат по удолницата и речиси истовремено да излезат. Сосема е можно, тобоганот во Тунел да бил направен за дете што е среќно што за првпат се качува во Тунел, а сепак не сака да покаже колку е радосно.
Не можам да речам дека ако денес не се лизнеме низ Тунелот најголемата причина за тоа е дека не го сакаме детето восхитено од неговото прво качување во Тунел. Во тој случај, ем би излегло дека се фалам, ем би се открила идејата дека можам да се спуштам низ тунелот, дури би можела и да се примени! Сѐ што ќе кажам е ова:
– За овие луѓе ништо не е многу.
Вечерва, во Едирнекапи, една мајка ќе ја слуша приказната на детето како се качило во Тунел. Детето ќе рече: „И еден човек со огромни очи гледаше во мене, воопшто не ми се допадна“. На оваа мајка ќе ѝ раскаже како не им се насмевнал, не им ги покажал белите заби на непознатите, ќе ѝ ги каже нештата што ги чул и нештата што не ги изговорил, па и таа ќе се радува како да се качила в Тунел.
-
* Тунел е втората најстара подземна железница на светот, што ги поврзува истанбулските населби Бејолу и Караќој (Забелешка на преведувачот).
** Населба во Бејолу, Истанбул, околу историската кула Галата.
*** Историска населба во Фатих, Истанбул, каде престојуваат многу сиромашни и бездомни.
