Слободата – репер за архитектурата

„Слободата е послатка од лебот, а поубава од сонцето…“
(Достоевски)

Денес, кога немал број од архитектите и од другите културни творци вклучени во проектот „Скопје 2014“ се зависни од политиката и од политичарите, без слобода да творат како што знаат и како што умеат, а нивните дела, според стручната критика, се лоши копии со веќе здодевни архитектонски и уметнички елементи, неодминлив е присетот на големите зборови на Достоевски, кои всушност се фантастична дефиниција за битието на секој творец, па и на архитектите.

Слободата и слободниот израз – и за поезијата, и за архитектурата, и воопшто за творештвото – се благословени дарови за највисоки творечки дострели. Кога имате слобода и слободен израз, имате архитектура, слично како со поезијата, која, пак, е „збор во хармонија со бројот“, како што вели шпанската писателка Марија Замбрано.

Сето погоре искажано сакам да го потврдам со еден мал и скромен проектиран објект што сè уште ја чека реализацијата, пред сè за читателите да можат да направат споредба со слични објекти проектирани без слободен израз, со копирање и со кич.

Пред неколку години, за да се изрази љубовта и почитта кон маестралното творештво на академскиот сликар Лазар Личеноски, со носталгија по неповторливата универзалност на сликарот, ја промовирав идејата за меморијален галериски музеј „Лазар Личеноски“ во Галичник. Ја промовирав идејата уметничкиот дух на великанот конечно да живее вечно во родниот Галичник и Лазар Личеноски да има свој ликовен храм, а сите љубители на уметноста и на културата да доаѓаат и да ги доживеат Личеноски и Галичник во еден неповторлив амбиент преку галеријата изградена на светото место над чешмата „Упија“ и на црквата „Свети Петар и Павле“.

Како тогашен претседател на месната заедница, задачата за проектирање му ја доделив на еден од најталентираните дипломци на Архитектонскиот факултет во Скопје и страстен заљубеник во Галичник и во галичката архитектура, архитектот Љупчо Џуровски.

Тој, по неколку месеци макотрпна работа, испроектира објект што на некој начин го симболизира животниот пат на Личеноски: Галичник – Париз – Скопје. Направи нешто слично како Личеноски. Личеноски го напушти зографството, а архитектот Џуровски ја напушти традиционалната галичка куќа, испроектира објект што има елементи на Корбизје; црпеше елементи од македонската народна архитектура, но истовремено се послужи со јазикот на македонското наследство: камен, дрво, светлина и визури, еркер, метафори и симболи во хармонија со многу градежни елементи. Направи објект што не претендира да биде галичка куќа, туку самосвесен објект што максимално се приспособува на конфигурацијата на теренот и што изразува почит кон постојните градби со интересно вклопување во традиционалниот архитектонски контекст, следејќи низа урбанистички постулати на поврзување на теренот. Со еден збор, направи рајтовски органски објект, содржан во мислата на Аристотел: Човекот го опкружуваат природата и архитектурата; архитектурата ја надополнува природата.

Изложбениот дел на музејот се состои од трисегментна поставка. Првиот сегмент претставува изложбен дел од артефакти, од фотографии и од биографски податоци за Личеноски, проширен со експонати посветени на општата историја на Галичник, на Галичката свадба, на други знаменити дејци како Ѓорѓија Пулевски, Партенија Зографски, Макарија и Данило Фрчкоски, Панајот и Василко Ѓиноски, потоа цитати од Прличевата поема „Сердарот“ и сл. Вториот сегмент е дел во кој ќе се организираат различни повремени камерни изложби, при што во преден план е продукцијата на стари фотографии и на дела од Галичката ликовна колонија. Во третиот дел ќе бидат изложени делата на Лазар Личеноски преку оригинали и преку репродукции во форма на постојана поставка. На ниво на функцијата, императив е и вкусно проектираната тераса со фонтана, од која може да се ужива во прекрасниот поглед на платото пред чешмата „Упија“ и во визурите што се отвораат по должината и по ширината на јужната страна на Галичник, сè до синилото на Дебарското Езеро.

Сè уште се надевам дека со сесрдна помош на донатори од бизнис групацијата, како и со поддршката на учениците на Личеноски, овој меморијален музеј ќе биде реализиран. За овој објект се потребни мали средства (колку една помала скулптура), но тој ќе биде голема надградба за нашето културно архитектонско наследство и доказ дека со слободен израз се доаѓа до објекти што ќе нè надминат и што ќе бидат архитектура на нашето време и на новиот милениум.

Авторот е архитект