(Бегемот, 2013, извадок)
Предговор
Го предупредувам читателот дека немам никаква врска со пишувањето на овие записи и дека дојдоа до мене при доста чудни и тажни околности. Точно на денот на самоубиството на Сергеј Леонтиевич Максудов, кое се случи во Киев во пролетта минатата година, јас добив подебел пакет и писмо од самоубиецот.
Во пакетот се најдоа овие записи, а писмото имаше невообичаена содржина.Сергеј Леонтиевич изјавуваше дека, збогувајќи се од животот, тој ми ги подарува мене овие записии дека јас, единствениот негов пријател, треба да ги поправам, да ги потпишам со своето име и да ги издадам.
Чудна, но претсмртна желба!
Во текот на целата таа година, упорно се обидував да ги пронајдам роднините и блиските пријатели на Сергеј Леонтиевич. Залудно! Тој не излажал во претсмртното писмо – навистина не му останал никој на овој свет.
И јас го прифаќам подарокот.
Сега второто: му соопштувам на читателот дека самоубиецот нема никаква врска ниту со драматургијата ниту со театрите, останувајќи тоа што и бил – ситен соработник во весникот „Бродарство“,каде што само еднаш се појавил како белетрист, и тоа неуспешно – романот на Сергеј Леонтиевич не бил издаден.
На тој начин, записите на Максудов претставуваат плод на неговата фантазија, која е, за жал, болна фантазија.Сергеј Леонтиевич страдал од болест што има доста непријатно име – меланхолија.
Јас, кој добро го познавам театарскиот живот во Москва, давам гаранција за тоа дека такви театри и такви луѓе какви што се опишани во делото на покојникот никаде нема и никогаш немало.
И, на крајот, трето и последно: мојата работа над записите се сведе на тоа што јас им дадов име, а потоа го уништив епиграфот, кој ми се виде претенциозен, излишен и непријатен.
Тој епиграф гласеше:„секому според сопствените дела…“
И, освен тоа, ставив интерпункција таму каде што недостигаше.
Стилот на Сергеј Леонтиевич јас не го чепнав,иакое очигледно дека е тој несмасен. Впрочем, што да се бара од човек што два дена откако ставил точка на крајот од записите – се фрлил од Верижниот мост со главата удолу?
И така…
ГЛАВА IV
МЕЧОТ МИ Е ПРИ РАКА
Некој тропаше на вратата. Заповеднички и повторно.Го ставив револверот во џебот од панталоните и тивко викнав:
– Напред!
Вратата се отвори и од страв се скаменив на подот. Тоа беше тој, немаше никаков сомнеж. Во полумракот, високо над мене се појави лицето со заповеднички нос и со огромни веѓи. Сенките играа и ми се причини дека под квадратната муцка виси острица од црна брада. Баретката беше навалена кон левото уво. Перо, вистина, немаше.
Да бидам пократок, пред мене стоеше Мефисто.Тогаш видов дека е облечен во капут и во блескави длабоки галоши и дека под пазувата држи чанта. „Тоа е нормално“, помислив, „не може тој поинаку да се појави во Москва во дваесеттиот век“.
– Рудолфи– рече со тенор лошиот дух, не со бас.
Тој, впрочем, и не мораше да ми се претставува. Го препознав. Кај мене во собата се наоѓаше еден од најистакнатите луѓе во литературниот свет во таа доба, уредник-издавач на единственото приватносписание „Родина“– Илја Иванович Рудолфи.
Станав од подот.
– Може ли да ја запалите светилката?– праша Рудолфи.
– За жал, тоа не можам да го направам– одговорив– бидејќи светилката ми прегоре, а друга немам.
Лошиот дух, кој го зема ликот на уредникот, изведе еден од своите вообичаени трикови – од чантата извлече електрична светилка.
– Дали Вие секогаш носите светилки со себе?– се вчудовидив.
– Не– ладнокрвно објасни духот – сосема случајно е, јас само што доаѓам од продавницата.
Кога собата се осветли и кога Рудолфи го соблече палтото, вешто ја тргнав од масата забелешката со признанието дека украдов револвер, а духот се преправаше дека не го забележа тоа.
Седнавме. Кратко време помолчивме.
– Вие напишавте роман?– најпосле строго ме праша Рудолфи.
– Од каде знаевте?
– Ликоспастов ми кажа.
– Гледате ли– почнав (Ликоспастов е оној старписател) – навистина, јас… па… со еден збор, тоа е лош роман.
– Добро– рече духот и внимателно ме погледна.
Тогаш излезе дека тој воопшто нема никаква брада. Сенките се пошегуваа.
– Покажете ми го!– заповеднички проговори Рудолфи.
– По никоја цена– одговорив.
– По-ка-же-те!– слоговно рече Рудолфи.
– Цензурата нема да го одобри…
– Покажете!
– Тој, знаете, е напишан на рака, а јас имам лош ракопис, буквата „о“ секогаш излегува како обична цртка, а…
И самиот не забележав како моите раце ја отворија фиоката каде што се наоѓаше несреќниот роман.
– Јас секој ракопис го читам како да е испечатен– објасни Рудолфи – тоа е професионално.
И тетраткитесе најдоа во неговите раце.
Помина еден час. Седев покрај петролејката греејќи вода, а Рудолфи го читаше романот. Многу мисли ми се свртеа во главата. Прво мислев за Рудолфи. Треба да се каже дека е Рудолфи одличен уредник и дека да се најдеш во неговото списание – тоа е нешто што се смета за чест иза задоволство. Мене требаше да ме радува таа околност што уредникот се појави кај мене, па макар и со ликот на Мефисто. Но, од друга страна, романот можеше да не му се допадне, а тоа веќе би било доста непријатно… Освен тоа, јас чувствував дека самоубиството, кое беше прекинато на најинтересното место, сега веќе нема да биде извршено, што значи дека од утре повторно ќе се најдам опкружен со несреќи. Покрај тоа, требаше да мупонудам чај, а јас немав путер. Воопшто, главата ми беше каша во која се мешаше и непотребно украдениот пиштол.
Рудолфи во меѓувреме голташе страница по страница, а јас залудно се обидував да дознаам каков впечаток му остава романот. Лицето на Рудолфи ништо не изразуваше.
Кога направи пауза за да си ги избрише стаклата од очилата, јас кон веќе искажаните глупости додадов уште една:
– А што рече Ликоспастов за мојот роман?
– Рече дека тој роман за ништо не вреди– ладно одговори Рудолфи и ја заврте страницата. („Ех, каквасвиња е Ликоспастов! Наместо да поддржи пријател итн.“)
Во еден часот по полноќ пиевме чај, а во два Рудолфи ја прочита последната страница.
Почнав да се тркалам на отоманот.
„Добро“, рече Рудолфи.
Помолчивме.
– Го имитирате Толстој– рече Рудолфи.
Се налутив.
– Кој од Толстоевците?– прашав. – Нив ги имаше многу… познатиот писател Алексеј Константиновичли, Петар Андреевич, кој го фати во странство принцот Алексеј, нумизматичарот Иван Иванович или Лев Николаевич?
– Каде сте учеле?
Овде морам да откријам мала тајна. Работата е во тоа што јас завршив два факултета, а тоа го криев.
– Завршив парохиско основно училиште– реков закашлувајќи се.
– Значи, така!– рече Рудолфи и насмевка ја допре неговата усна.
Потоа праша:
– Колку пати неделно се бричите?
– Седум пати.
– Извинете за нескромноста– продолжи Рудолфи– но што правите за да имате таков патец?
– Ја мачкам косата со брилијантин. А, дозволете да Ве прашам, зошто сето ова…
– Забога– одговори Рудолфи – јас само онака.
И додаде:
– Интересно. Човек што завршил основно училиштесе бричи секој ден и лежи на подот покрај петролејката. Вие сте – тежок човек!
Потоа наглого промени гласот и сурово проговори:
– Вашиот роман „Главлит“ нема да го одобри и никој друг нема да го објави. Нема да го примат ни во „Зора“, ниту во„Изгрејсонце“.
– Тоа го знам– одговорив.
– И покрај тоа, јас овој роман ќе го земам од Вас– строго рече Рудолфи (срцето престана да ми чука)и ќе Ви платам (овде наведе чудовишно мала сума, веќе не се сеќавам колку) од лист. Утре ракописот ќе биде препишан на машина за пишување.
– Но, тука има четиристотини страници!– извикав засипнато.
– Ќе го поделам на делови– со железен глас проговори Рудолфи – и дванаесет дактилографки во бирото ќе го препишат на машина за пишување до утревечер.
Тогаш престанав да се бунтувам и одлучив да му се потчинам на Рудолфи.
– Препишувањето оди на Вашата сметка– продолжи Рудолфи, а јас само кимав со главата како фигура, а потоа: – Треба да се избришат три збора: на првата, на седумдесет и првата и на триста втората страница.
Погледнав во тетратките и видов дека е првиот збор е „апокалипса“, вториот „архангели“ и третиот– „ѓавол“. Јас нив покорно ги прецртував: навистина, сакав да кажам дека се тоа наивни прецртувања, но го погледнав Рудолфи и замолчев.
– Потоа– продолжи Рудолфи – Вие ќе дојдете со мене во „Главлит“. Притоа, јас најфино Ве замолувам таму да не прозборите ниту зборче.
Сепак, се навредив.
– Ако сметате дека можам да кажам нешто…– почнав достоинствено да пелтечам – тогаш јас можам и дома да останам…
Рудолфи не посвети никакво внимание на овој обид за побуна и продолжи:
– Не, Вие не може да останете дома, туку ќе дојдете со мене.
– И што ќе правам јас таму?
– Ќе седите на столот – наредуваше Рудолфи – и на сè што ќе Ви се каже ќе одговарате со љубезна насмевка…
– Но…
– А јас ќе разговарам!– заврши Рудолфи.
Потоа ме замоли да му дадам чист лист хартија, напишав со молив нешто што содржеше, колку што се сеќавам, неколку точки. Потоа се потпиша, ме натера и јас да се потпишам, извади од џебот две шушкави банкноти, моите тетратки ги стави во чантата и го снема од собата.
Не спиев цела ноќ, шетав по собата, ги гледав банкнотите на светлото, пиев ладен чај и си ги замислував витрините во книжарниците. Многуминавлегуваа во книжарницата, ја бараа книгата. Во куќите луѓето седеа под ламбите, ја читаа книгата, некои и на глас.
Боже мој! Колку е сето тоа глупаво, колку е тоа глупаво! Но, тогаш бев релативно млад, не мора да ми се потсмевате.
