ЧЕТИРИ  РЕКИ

АКЦИЈА[*]

Мишима ги провери предметите кои требаше да ги земе со него тој ден. Имаше едно кафеаво торбиче во која се наоѓаа ножеви, листови и други нешта. Со себе понесе долг самурајски меч и кожна футрола околу неговиот појас.

• Ова е наш ден!-им рече Мишима на своите војници давајќи им знак да тргнат кон Главниот штаб на јапонската армија во срцето на Токио.

Неговото лице зрачеше со ведрина и спокој. Неговата насмевка ги орасположи.

Откако пристигнаа со колата во зградата на штабот, зачекорија по долгите и темни ходници. Се качија на првиот кат каде што се наоѓаше канцеларијата на генералот Машита.

• Повелете, седнете!- им рече генералот на четворицата кадети. Од високите прозорци кои гледаа накај балконот влегуваше чиста бела светлина.

Мишима зачекори напред и рече:

• Само што се вративме од воените вежби на Фуџи. Сакав овие четворица студенти да имаат чест да се запознаат со вас. Тие храбро ги спасуваа ранетите војници!

Генералот климна со главата. Веднаш потоа го здогледа мечот кој му висеше на едниот крај од појасот околу униформата и рече:

• Каков е овој меч што го носите Мишима? Не знам какви се сега регулативите за негово поседување, бидејќи ние веќе не ги носиме!
• Сосема е легално да се носи овој меч! Тоа е меч од 17-тиот век, династијата Секи. Антика!-рече Мишима вадејќи го мечот од кожната футрола додека неговиот врв светеше од отсјајот на дневната светлина.

Генералот Машита беше воодушевен од старата изработка на мечот кој потекнуваше од врвните јапонски традиционални мајстори. Тогаш Мишима се обрати на еден од студентите:

• Кога, марамче!

Чиби-Кога веднаш одговори на неговата наредба и се упати кон генералот држејќи тенка бела крпа. Приоѓајќи му отпозади, го потегна за вратот. Другите двајца студенти ведаш извадија долго јаже со кое го врзаа генералот за неговата столица.

• Престанете! Не!-викаше генералот додека другите студенти ја забарикадираа вратата од канцеларијата со околните маси и столици.

Мајорот кој ги беше пречекал членовите на армијата „Татенокаи“ помина покрај да види дали гостите беа отслужени со зелен чај. Но неможејќи да влезе внатре, го впери погледот низ клучалката, и разбра дека генералот е во опасност.

Набрзо сите дознаа за акцијата на Мишима. Целото седиште на Источната Армија беше предупредено. Луѓе беа поставени по ходниците, на скалите и вратите на канцелариите. Полиција ја обиколи целата зграда.

Следниот план беше да го убеди генералот да го повика гарнизонот да се построи во дворот, околу илјада луѓе. Сакаше на насобраните војници да им одржи говор од балконот. По неуспехот да го приведат, неговото барање му беше конечно одобрено. Точно напладне, Мишима се појави на балконот од каде им се обрати на целиот 32-ри полк со свој говор.

• Мислев дека сте единствената последна надеж на Нипон, последното прибежиште на јапонската душа-рече од балконот додека рацете ги држеше на своите колкови.

Неговите зборови се губеа од звуците на хеликоптерите. Медиумите го снимаа настанот.

• Нашите фундаментални вредности, како Јапонци, се загрозени! Императорот го нема заслуженото место кое му припаѓа во Јапонија.
• Јапонија денес живее во мир!-викаа војниците.
• Слушајте ме внимателно. Јапонскиот народ денес мисли само на пари! Каде е денес нашиот национален дух? Политичарите воопшто не се грижат за Јапонија. Тие се алчни за моќ. Вие го поддржувате Уставот кој го негира самото ваше постоење!

Извици на потсмев доаѓаа од толпата.

• Зарем ќе го вреднувате само животот, а духот ќе оставите да изумре?-викаше со цел глас – Ние ќе ви покажеме вредност која е повисока од почитта кон животот. Не слобода, не демократија! Туку Нипон! Земја на историја и традиција. Јапонија каква што ја сакаме.

Видно изнервирани војниците под балконот негодуваа:

• Симни се од балконот. Не се прави херој!
• Слушајте ме! Безполезно чекав да се побуните. Ако не превземете ација, западните сили ќе владеат со Јапонија цел век! Нема никогаш да се спасите! Ова ви е крајот! Потоа веднаш пресече:
• Вие сте противуставни! Зошто не ме разберете? Ве чекав цело време. Зошто не се разбудите? Живеете во вашиот мал свет. Ништо не правите за Нипон!
• Убијте го! Надвор е од својот ум!

Мишима го извади својот часовник од раката, неговиот најубав подарок што го доби лично од императорот како дете, подавајќи му го на еден од студентите. Три пати изговори: Да живее Императорот! Влегоа во канцеларијата во која беше заробен генералот.

• Застани. Немој! извика генерал Машита-Ова не води никаде!
• Ова е моја должност! одговори Мишима-Ти не мораш да го следиш мојот пример. За ова ти не превземаш никаква одговорност!

Потоа клекна на црвениот тепих. Ги разлабави тренерките, спуштајќи ги до стопалата. Се гледаше белата ткаенина (фундоши) околу колковите. Мишима беше речиси гол. Неговите цврсти гради се поместија. Зеде длабок здив и уште еднаш трипати  го изговори традиционалниот поздрав  на Императорот забодувајќи го ножот со сета сила во неговиот стомак.

• Не оставај ме предолго да страдам!- му рече на Морита.

Морита го зеде долгиот самурајски меч на Мишима и по три неуспешни обиди ја одвои главата од неговото тело.

Студентите клекнаа.

• Помолете се за него!- рече генералот Машита- поместувајќи се напред колку што можеше, за да се поклони.

Студентите тивко ја искажуваа Будистичката молитва. Но се уште не беа готови. Еден од нив го зеде ножот со кој Мишима го распара својот стомак кој пливаше во локвата со крв и му го предаде на Морита. Но Морита немаше доволно сила да го забоде во својот стомак. Му помогна Фуру-Кога, кој со еден замав на мечот успеа да му ја отсече главата.

Единствениот звук во собата беше липањето на младите луѓе. Солзите се тркалаа по нивните образи. Ги исправија двете глави на подот и им се поклонија. Крвта клокотеше; таа се испумпуваше од лешевите наквасувајќи го црвениот тепих.

ТЕЛО

Ако јас бев куќата на моето постоење, тогаш моето тело беше градината на оваа куќа. Можев да ја негувам темелно или да оставам да изгние. Бев слободен во мојот избор, но слободата не беше толку очигледнa како што изгледаше. Многу луѓе, всушност, градините на нивните куќи ги сметаат за нивна “судбина”.

Поточно, јас негував романтичен импулс кон смртта, но во исто време за таа цел ми беше потребно цврсто тело; посебното чувство кон судбината ме натера да верувам дека причината зошто мојот романтичен импулс кон смртта остана неостварен беше поради неизмерно простиот факт што ги немав потребните физички квалификации. Моќна, трагична рамка и мускули на скулптура беа неопходни за романтична благородна смрт. Било каква конфронтација меѓу слабото, млитаво тело и смртта ми се чинеше апсурдно несоодветна.

Се сеќавам, многу одамна, кога работев во фабриката за производство на авиони. Втората светска војна беше во тек. Јас повторував една иста мануелна работа-ги произведувавме новите авиони на камиказите. Уште оттогаш, копнеејќи по херојска смрт, се чувствував неспремно. На кратко, ми недостигаа мускули погодни за драматична смрт. И тоа длабоко ја погодуваше мојата романтична гордост дека токму ваквата моја неподобност ми овозможи да ја преживеам војната.

Сфатив, исто така, дека единствениот физички доказ за постоењето на свеста е страдањето. Без сомнение, постои извесен раскош во болката, кој создаваше длабока поврзаност со раскошот кој се крие во силата. Болката се покажува како единствениот доказ за истрајноста на свеста во телото; таа е единствениот нејзин физички израз. Како што моето тело се полнеше со мускули, а со тоа и со сила, постепено во мене растеше стремеж кон позитивно прифаќање на болката, и така мојот интерес за физичкото страдање се продлабочи.

Но телото е предодредено да се распадне, исто како и расипаниот мотор на колата. Јас нема да ја прифатам таквата судбина. Тоа значи дека јас нема да го прифатам овој тек на природата. Знам дека одам против Природата; и знам дека го принудив моето тело на најдеструктивниот од сите патишта. Но вистинската убавина е нешто што напаѓа, надвладува, заробува, и на крајот уништува.

Сакам да создадам храм кој напаѓа и и прети на судбината. Да се ослободам од белите мравки на зборовите кои го разјадуваа моето тело. Совршено тело чија убавина и пркоси на заборавот. Да ја пронајдам уште еднаш, мојата тврдина на зборовите-таа парадоксална основа на слободата од чија надворешност бев под постојана закана, а во чија внатрешност уживав неспоредлива слобода. Во суштина, тоа е безболно враќање кон поемата на мојот живот, враќање во мојата лична златна доба.

Одбивав да одам по истиот пат како оние кај кои кога нивното тело веќе ќе покажеше знаци на идно распаѓање, одбиваа да ги следат, туку тивко се здружуваа со далечните сеќавања и со се потврдоглавиот дух, додека на крајот целосно не бидат од него измамени.

За таа цел, покрај цврстото тело неопходна ми беше и сцена. Единствениот начин да бидеш сигурен дека постоиш е да можеш и да видиш истовреме. Постои само еден метод да се реши ваквата контрадикција. Ножот треба да се забоде длабоко во јаболкото за да се расцепи и неговата срцевина да се изложи на видело-на истото она светло што е на површината на јаболкото. Помислата да се биде виден заедно со убавината на објектот даваат неспоредлива убавина.

ПИШУВАЊЕ

Беше топла летна вечер во Скопје. Надвор светулките ја разигруваа ноќта, а белите зраци на месечината играа во темнината на човековите умови. Се спремаше свадба. Младоженецот беше пресреќен и спремно ја чекаше својата убава невеста. Се присети на времето кога и тој како дете присуствуваше на една свадба. Еден од гостите тогаш го праша:

• Што сакаш да бидеш кога ќе пораснеш?
• Глумец!-одговори детето.
• Навистина? Тебе и ти стои да бидеш тоа. Татко писател, а ти глумец! Има логика!

Како дете не можеше да сфати какво чудо е свадбата! Беше четврто одделение штотуку вратен од Велес каде татко му го однесе на Рацинови средби. Таму, на свечениот коктел се запозна со претседателот на државата. Беше толку возбуден, и додека се поздравуваше со претседателот овој го праша: „Со што сакаш да се занимаваш кога ќе пораснеш? Што те интересира?“, а тој срамежливо одговори: „Со компјутери!“ Веднаш неговите прснаа од смеа. Претседателот ја одобри неговата занесеност со зборовите: „Браво, информатичари ќе и требаат на оваа држава“.

Средбата со претседателот толку го погоди, што како настан го носеше длабоко во себе долго време. Се фалеше на наставничката потоа кога мораше пред сите во одделението да каже како си поминал во Велес. Претседателот му подари и еден часовник. Го носеше околу левата рака и гордо го покажуваше на своите другарчиња.

Свадбениот прстен веднаш се најде на прстот на невестата и младоженецот ја бакна. Се чу громогласен аплауз. Започна да свири оркестарот и младиот пар заигра валцер пред присутните. Започна да тече времето на нивниот нов живот.

Но за него постоеше само еден тек на времето. Тоа беше моментот кога претседателот му подари часовник. Кога порасна не стана ниту глумец, ниту се бавеше со компјутери. Беше заљубен во својот часовник. И во времињата…

Непосредно пред да се венчаат, неговата идна сопруга му даде да ја чита книгата „Пет модерни но драми“ од јапонскиот писател Јукио Мишима. Насловната страна беше портрет на самиот автор како со рацете обесени за едно јаже носталгично гледа кон далечината, а во голото торзо му беа забодени стрели. Драмите на Мишима му беа омилена лектира.

Но беше ли и тој заробен во своето тело? На своите физички задоволства? Не беше ли неговото одење во театар своевидна катарза, бегство од надворешните случувања? Од животот? Во главата постојано го прогонуваше мислата за смртта. Во деновите кога не тренираше бодибилдинг постојано чувствуваше мали умирања на своето тело. Всушност, постоеше извесна поврзаност помеѓу постојаните движења на своето тело и умирањето. Задоволството од сексуалната екстаза и она на смртта имаа заедничка основа во угледот, честа и славата.

Помина една недела откако заврши нивната свадбена церемонија. Проверувајќи го своето поштенско сандаче додека излегуваше од дома забележа писмо. Од претпоставката дека е можеби опомена за неплатен долг или можеби покана за суд не се изненади. Но се изненади кога го отвори и прочита. Овој пат тоа беше смртна казна! Долу стоеше потпис на надлежниот со печат и датум кога требаше да умре.

Веднаш во него настанаа две опции. Една од нив беше одлучноста да се сретне со надлежниот да преговара за одложување на неговата смрт, а другата беше неминовно да и се предаде на својата судбина и без двоумење да и се впушти в прегратки.

Идејата дека доби писмо за смрт воопшто не го погоди. Веќе одамна размислуваше за самоубиство. Откако даде отказ од државната администрација, не мислеше на ништо друго од тоа како да ја изведе својата смрт. Одеднаш убавата смрт која го опчинуваше од порано сега стана сосема реална.

Долго време тврдеше дека ги памети нештата кои ги виде во времето на неговото раѓање. Кога и да го кажаше тоа, возрасните прво ќе му се изнасмееа, а потоа, проверувајќи да не се измамени, ќе погледнеа со невкус во избледеното лице на детето кое не личеше на дете. Неговото сеќавање на зборовите дaтираше од многу пoрано,  уште пред сеќавањето на телото. Кај човекот обично, сеќавањето на  телото доаѓа пред јазикот. Но кај него, зборовите први дојдоа веќе облечени во идеи, а потоа дојде телото, кое веќе беше разбирливо, залудно потрошенo од зборовите.

Не сакаше да биде спомен. Да биде жртва на корозивната функција на зборовите кои го претвораа во заборав. Зборовите го одложуваа крајот и преку натрупувањето на ваквите „краеви“, преку моментите на прекин на животното чувство на континуитет, се здобиваа со одредена моќ. Единствената одмазда која можеше да му ја направи на духот кој тврдоглаво одбиваше да го види „крајот“ беше да се обедини со благородниот оган на смртта.

Вака или онака, мораше да го освести својот дух за „крајот“. Се започна од тогаш кога го прими писмото кое му даде основа за вистинска слобода. Дека сето ова беше помалку апсурдно, беше очигледно. Сепак, во тој момент неговиот дух почна да сонува за слобода.

Почувствува апсолутен мир на духот, разубавување на телото. Лето, бели облаци, небесно синило над Скопје и допирот на носталгичната тага измешана со сјајот на сончевата светлина која се пробиваше низ крошните, го будеше неговото чувство на интоксицираност.

Ја соблече својата јакна и ја откопча кошулата. Своите фармерки ги спушти до земја. Беше речиси гол на зајдисонцето. „Сонцето повеќе нема да изгрева и не можам да чекам. Нема да има златен диск кој ќе се качува нагоре, ниту висок бор кој гордо ќе ме сокрие“, рече вадејќи го својот скапоцен часовник од раката.

Постоеше среќа-надеж, дури и во акцијата. И кога свадбата заврши, и духот веднаш престана да биде свесен за „крајот“ кој доаѓа, интоксикацијата исто така престана на лице место.

Се соочи со својата судбина како маж. Скокна од зградата предавајќи и се на смртта. Тој постоеше…

ТЕАТАР

• Умре нешто во мене кога Бог умре тој ден-рече натажено
• Но секоја љубов е процес на умирање! Во неа ги има сите елементи на трагичност, но се уште не станала трагедија!
• А кога ќе стигне?
• Никогаш нема да стигне! Постои само надеж!
• Јас ќе чекам!
• Залудно брат! Надвор веќе се стемнува.

Двајцата другари разговараа додека одеа во театар да ја гледаат претставата „Четири реки“ за животот на јапонскиот писател Јукио Мишима.

• Си бил во војска?
• Не. Ме однесоа на регрутација. Но ме вратија. Ми дијагностицираа туберкулоза.
• Погрешна дијагноза?
• За жал, да.

Внатре во театарот беше ладно бидејќи беше касно во ноември. Надвор само што не падна снег. Салата се затемни и џагорот на публиката кој едвај чекаше да почне претставата стивна.

Околу еден час по почетокот на претставата, погледна во својот часовник.

• Колку е часот? – праша.
• Дваесет и три. Има време!- одговори и повторно се загледа во претставата.

Публиката со големо внимание ја следеше претставата. Со восхит гледаше за драматичниот живот на познатиот писател кој изврши харакири. Еден од глумците кој ја играше улогата на Морита, членот на приватната армија на Мишима, и кој подоцна ќе го обезглави својот лидер, рече:

• Пробудете се! Патот на воинот-самурај го следи умирањето. Херојот не се грижи за победата или за поразот. Без да се двоуми, тој самиот се впушта во смртниот бес. Ова е кога ќе разбере, откако ќе се пробуди од сонот.

Со овие зборови се спушти завесата. Заврши првиот чин. Следуваше вториот чин и сценографијата од Главниот штаб на источната армија од каде Мишима го одржа својот прочуен говор.

Одеднаш, двајцата пријатели станаа и од своите пазуви извадија автоматско оружје.

• Застанете! Никој да не мрднал! Ова ви одмазда за се она што го направивте за нашата земја! – и почнаа да пукаат насекаде околу себе.

Салата одекна од истрели, ѕидовите и земјата се тресеа. Многу тела испопаѓаа. Луѓето трчајќи накај излезот се сопнуваа на мртвите тела, а набрзо и тие испопаѓаа. По десет минути, од надвор се слушнаа сирени.  Театарот наликуваше на воено поле.

• Тие имаат оружје-извика еден од случајните минувачи.
• Каков спектакл-рече една баба која штотуку поминуваше покрај зградата. Тие имаат оружје, ама ние имаме шампањ, хаха!-по што гласно се изнасмеа.

Хеликоптерите слетаа на покривот од зградата на театарот додека се повеќе луѓе во паника бегаа сликајќи го инцидентот со своите мобилни телефони. Набрзо веста за инцидентот се рашири со брина на светлина преку социјалните медиуми.

• Брат-му рече на својот комрад- Знаеш дека мораме овде да се разделиме-солзите му се истркалаа на белите образи.
• Не се грижи. Набрзо повторно ќе се видиме. Нека заврши целава оваа претстава што е можно побрзо и без многу стрес! Ете, ги гледаш ли само ѕвездите? Еден ден, тие ќе експлодираат. Нивната деструктивна сила ќе биде голема! Сепак, со нивното уништување ќе се родат нови ѕвезди. Ќе започне нов живот!

Двајцата другари се прегрнаа и едниот од нив ја активираше бомбата околу неговиот појас. Нивните величенствени тела се распрснаа во празниот простор. Владееше хаос измешан со многу крв. Еден од новинарите кој известуваше за настанот изјави пред камерите:

• Ајде, зошто не аплаудирате? Комедијата е завршена! Сред медиумскиот хаос не остана ништо друго освен безумие.

Театарот беше светол и тивок, без  воочлива препознатливост. Како бројаница помеѓу прстите, шумот на штурецот преовладуваше. Не постоеше друг звук. Театарот беше празен и полн со бесмртност. Баш човек да си помисли дека дојде на место во кое немаше сеќавања, ништо. Ноќната месечина лебдеше над тишината во градот.

Глумецот со бела марама врзана околу челото во специфичната воена униформа на Мишима ја изрецитира последната реплика:

„ Мојот живот се четири реки: Пишување, Театар, Тело и Акција. Сите на крајот се влеваат во една апотеоза на оргија и крв-Морето на плодноста, таа последна точка пред чија убавина затреперува секој човек. Посетителот на оваа изложба може да избере која било река го интересира и да ја заобиколи реката која не ја сака. Ќе бидам благодарен на оние кои ќе ги следат сите четири реки на мојот живот, но не верувам дека ќе има многу такви посетители…“.

[*] Меѓунасловите во овој расказ: Акција, Тело, Пишување и Театар се четирите аспекти кои самиот Мишима ги спомнува за да го опише својот живот во каталогот на изложбата Тобу која се одржа еден месец пред неговата смрт. Овие аспекти, тој ги нарекува реки кои го опишуваат во целост неговиот живот. Читателот на овој расказ може да избере да чита кој било дел сака без соодветен редослед или да го прескокне оној дел кој не го интересира.