I
Bestia triumphans; две девојки
Стоев меѓу дрвјата на Летенската рамнина, вечерна прошетка над Прага. Уште беше доста светло и не бев сам. Неколку чекори од мене еден фотограф си ги намести своите работи, стави низок троножен сталак, на него прицврсти дрвена гајба, нешто чепкаше, нешто зашрафуваше, изгледаше како рачка од улична органа. Потоа нешто си рече самиот за себеси. Погледна во џебниот часовник, се наведна над апаратот и почна да врти со рачката. Си го ставив на окото моноклот и погледнав во истиот правец во кој гледаше и тој, по крајот на брегот.
Реката течеше мирно, по течението пловеа четири широки сплава, а од другата страна, во правец на Рудолфо¬виот висечки мост, ги одминуваше долг низок пароброд, беше шарен, со црвен нос, кафена средина и избледен розов заден дел. Рибарските кајчиња водената површина ја делеа со патки, галеби и лебеди, мрежите и јадиците беа расфрлани во сите насоки, рибарите беа подгрбавени и дуваа од лулињата, а еден младич со темна капа мочаше во В’лтава и не обрнуваше внимание на траектите со пат¬ници и товар, кои без задржување крстареа од едниот до другиот брег, затоа што столбовите и синџирите на мостот на Франц Јозеф се далеку отсекаде. Од таа страна на реката по брегот една количка се искачуваше кон замокот со помош на жичницата, додека друга количка се спушташе удолу, а затоа што од своето место не можев да ја видам улицата под ридот, се добиваш впечаток дека жичницата ќе се спушти врз реката и ќе се замеша меѓу паробродите.
Погледнав десно. Од моето место Рудолфовиот мост беше уште подалеку отколку големиот мост, новиот мост беше само во план, и тоа не беа тесногради визии, архитектите сакаа да го погодат Еврејскиот Град како со стрела од лак, но сите бевме свесни дека тоа нема да биде Аморова стрела. Траектот не е доволен за потребите на метрополата, кајчињата се движат од едниот до другиот брег како мавтало на навиен часовник, и со запалените фенери не застануваат додека не отчука полноќ на прашките саат-кули.
Погледнав кон Лагуна и водениците, десно од нив го разгледав целиот Јозефов, источниот дел и, малку понатаму, западниот дел на Еврејскиот Град, кулата на општинската зграда, стрмниот покрив на Староновата синагога и благиот покрив на Високата синагога, и погледнав уште понатаму, дури и зад границите на гетото, каде што јатото еврејски куќички се беше стиснало околу црквата на Светиот Дух како кокошки околу петел, со симпатии скокав со погледот по шпицестите покриви на куќите и на складиштата за јаглен, за компири, и другите стари градби, ме правеа среќен покривчињата на работилниците и шупите, исто како и илјадниците оџаци, од кои некои беа дебели како исправени борбени топови, други беа со врвот или со еврејскиот шешир угоре, други во горниот дел беа истенчени и се навалуваа од ветрот, стрчеа од покривите или право од ѕидовите, се потпираа на куќите како да беа тргнати во последна битка, а со години ги држеле испуканите ѕидови на работилниците за цигли, столарство, кожарниците и пиварниците. Зад оџаците, како на сликарско платно, во дамки се гледаа покривите и кулите на храмовите на Стариот Град, а уште понатаму се насетуваше новоградскиот Вавилон со новите џиновски објекти со остри агли, со станбените згради што осамено се издигаа на брежестите ледини, полиња и лозја, чекајќи во шпалирот да им се залепи уште една палата од модерното време.
Низ јатото галеби погледнав на спротивниот кеј. Оваа поблиска слика беше сосема јасна, маглата барем еднаш ја напуштила Прага. Од оџакот на еден пароброд во клопчиња косо угоре се издигаше бел чад и се гледаше високо и далеку, дури некаде над карлинските ледини и теренот за воени вежби кај домот на инвалидите. Сепак, над Поречието имаше портокалово-кафен облак, остануваше ниско и не дозволуваше непречен поглед кон Петарскиот кварт. Право под облакот едно спроти друго стоеја два багера, токму тие што пред некое време во придружба на дувачка музика се претставија на јубилејната изложба, како Божја творба за Австро-унгарската монархија, за нејзиниот индустриски север, управуван од разумот и здравата скепса. Тогаш уште не можев да си замислам што можат да направат тие два монструма. Си личеа, но само како далечни роднини. Едната машина ги рушеше старите куќи и згради, другата ги корнеше фундаментите заради изградба на нови. Можеа да работат неверојатно чисто и брзо. Пронајдоците во градежништвото беа омилени и секаде беа добредојдени, патуваа со чудни железнички вагони низ поспаните чешки пејзажи и набргу земјата ја претворија во жесток мравјалник. Потоа се вратија во Прага, ги откупи сојуз на фирми што работат на асанацијата. И Прага дозволи да биде загризана од тие железни ѕверови, им дозволи да продрат во нејзиното старо живо срце и се радуваше што ќе добие нов орган, затоа што само така може да преживее и да опстане во Европа во дваесеттиот век.
Малкумина бевме ние што гледавме поинаку и поинакви нешта – гледавме дека Еврејскиот Град никогаш толку не страдал и никогаш не го прифаќал исчезнувањето со толкав мир и покорност, помирен со сликата што му ја насликаа општинарите и инвеститорите.
Забележав дека човекот покрај мене и натаму ја врти рачката, но гајбата веќе не му е свртена кон градот, туку кон мене.
Го симнав шеширот, го поздравив со поклонување и во тој нагол поклон добив напад на кашлица.
Не може однапред да се предвиди кога ќе дојде таквиот напад. Овој беше непријатен и подмолен, се засркнав, меѓу искашлувањата слуз голтав напразно и се трудев да го одвратам желудникот од повраќање. Прашкиот прав умее болно да ги надразни системот за варење и дишните патишта. Марамчето, како секогаш, ми беше при рака, па веднаш и на уста, па потоа тревожно го прегледав, како што ми препорача докторот. На белиот сатен имаше само влажно сивило, траги од шлајм, кои никој не може да ги види, но и покрај тоа, ние што кашламе силно, мораме да ги видиме.
За среќа, никаде немаше црвено. Го стуткав марамчето, го вратив моноклот на десното око и се свртев да си одам, го поткренав шеширот пред една дама во жолто-син фустан со стегнат појас и ѕвончесто здолниште, кое изгледаше како шпанско, но тоа не беше дама, сѐ на неа беше вештачко, тоа го препознав уште на прв поглед: намерно удвоена брада и поглед низ трепки, тешки нозе во смешно мали чизмички под работ на здолништето, скриена крошничка што неколкукратно го зголемува задникот. Го забави одот, можеби малку ме знаеше, и го изговори името на својата другарка, кон која одеше навалена, таа беше потемна и помлада, слаба, дури и ковчеста, малку ќе личеше на момче да не ѝ беше здолништето, носеше смешно шеширче во форма на индијанска пагода, но немав време да поразговарам со нив. Летна ме задушуваше, во бронхиите ми вриеше како во стар котел, а од мрсниот воздух ми се матеше во главата, кимнав и вторпат и побрзав низ паркот кон улицата да сопрам кочија, внимавав да не ме удри в нос мирисот на коњ, па бргу се вратив во оние делови на градот каде што се чувствував добро – само неколку чекори од местата каде што со испуштање пареа, мирис на масло и верновска возбуда работеа џиновските црни машини за уривање, управувани од ситни мажи. Избегав од Летна како селанец исплашен од метропола, и покрај тоа што во Прага се родив и животот на друго место веќе одамна не можев да си го замислам. Селото никогаш не го засакав, ми беше убаво да отидам таму кога е убаво времето, но само што ќе поминеше саботата, повторно ме влечеше назад во градот. На мајка ми тоа не ѝ се допаѓаше, според неа, аристократот припаѓа на почвата што кралот им ја доделил на неговите предци, а исто така и на татко ми градот секогаш му беше малку туѓ, иако својата сина крв ја сметаше поскоро за товар, во најдобар случај за излишност, понекогаш дури и за анахронизам. Но мене ме остави самиот да си одлучам каде сакам да живеам. Во последно време ги избегнував родителите.
Кочијашот праша каде сакам да се симнам, па јас извикав: „Фридман!“ Ги покрив устата и носот со марамчето и го слушав тропањето на тркалата на стариот плочник. Почнаа да светнуваат канделабрите, и тоа со посилна светлина од онаа од плинот, која сега општинарите ја воведуваа во периферните делови на градот и со неа ги заменуваа претпотопните маслени фенери, додека ова светло е модерно, електрично, остро и бело, многу подобро ги осветлува валканиците на старите улици и новите тротоари. Тие кучешки и кокошкини лајна, мрши од гулаби и стаорци, секакви гнасни човечки отпадоци – колку убаво сето тоа се гледа сега.
Посегнав во џебот по часовникот и сфатив дека веќе втор ден го барам, можеби некаде сум го заложил или сум го изгубил. Или во текот на апсинтската вечер пред погребот некој ми го украл.
Низ портата влеговме во Еврејскиот Град, низ првиот премин на реката, право во најсрамниот дел на стара Прага, каде што беше сиво и темно и дење, но цело време зад прозорците гореа црвените светла на газиените ламби. Некои од домовите и натаму се заклучуваа на синџир бидејќи го памтеа времето кога Евреите смееја да излезат од својот град само во одреден дел од денот. Но стари жители овде има сѐ помалку. Веќе десетици години на прашките Евреи им е дозволено да се селат надвор од гетото, а во нивните испразнети куќички се всели нееврејска збирштина од сите делови на чешката земја. Доаѓаа не само мажи, туку и жени, а оние најсиромашните открија дека за да не умрат од глад, дури и најгрдите можат да се продадат за неколку халери. На прашкиот пазар на тела се продаваа збрчкани баби, коскести матрони и слаби деца со големи очи, момчиња што личеа на девојчиња. Прага збиваше, стенкаше и лелекаше, цвилењето на цицачите што се парат, најсилно одекнуваше од уличките и дворчињата на Еврејскиот Град, а општината си ги затнуваше ушите. Сопревме под зелено-бела табличка со чешки и герман¬ски натпис „Меана Фридман – Ваша радост и задоволство“, напишана со не многу угледно црно писмо. Улицата мирисаше. Прозорците на катот не светеа, во разни бои светеше големиот витраж на приземјето, создаден од непроѕирни стакленца залеани со олово. Некој патник можеше да се збуни и да побара обилна вечера. Би ја добил, но заедно со неа би добил и нешто плус.
Му фрлив пари на кочијашот и влегов во гостилницата. Веднаш во претсобјето ми се поклонуваше стариот помошник и потрчко Белисар и со долгите раце посегнуваше по мојот шешир и капут, господине гроф, господине гроф таму, што сака вашата Екселенција, за жал немаме нова стока, но од локалот му подвикна еден добро познат глас, чијашто сопственичка во следниот миг засрамено ми дојде во пресрет. И натаму беше убава, со мила насмевка на тркалезното лице, сега поскоро дебело, со дречливо жолта коса. Изгледаше како да има четириесет години, имаше десет помалку и се викаше Отка, Отка Мејринкова. Некогаш порано ја учев да зборува учтиво, а таа мене ме учеше да зборувам вулгарно.
Ѝ пријдов за да ја прегрнам, но таа отстапи како да сакам да ја удрам. Ме нападна кашлицата и таа отскокна како да се плаши да не ја заразам, од насмевката сега немаше ни трага. До нас застана мама Фридманка, имаше нова фризура со ондулација угоре, се обиде да се поклони со реверанс, нозете ѝ се свија лесно, но да се исправи веќе ѝ беше потешко, во аглите на усните ѝ се забележа болка. Ѝ ја бакнав раката и не ја пуштив веднаш, со левицата ја фатив раката на Отка и ги прекрстив тие две раце, двете жени се извадија од такт, потоа ја бакнав и раката на Отка. Јазикот понекогаш е шегобиен инструмент, а јас со својот јазик го излижав огромниот бискупски прстен на мама Фридманка, а на Отка ѝ го пикнав врвот од јазикот меѓу дебелиот среден прст и показалецот, имаа боја на алабастер, мирисаа на сапун и колонска вода. Мирисот одново ме натера да кашлам.
„Аха, грофот е настинат, зошто не лежи в кревет, во својот?“ мама Фридманка ја извлече раката од мојата, замавна со коскената лепеза и ја задржа како штит пред своето лице, но јас веќе ги смирив бронхиите и го дофатив свиениот грб на помошникот, ни носеше фалшив шампањ на сребрен послужавник, кој го држеше високо над главата. Вешто го отвори шишето и налеваше од течноста со меурчиња, измешана со овошен сок и алкохол.
„Тоа е поради воздухот, инаку сум здрав како селанец.“ Се насмевнав, па мама Фридманка ја спушти лепезата. На¬здравивме.
„Задржи си го господинот гроф,“ мама Фридманка ѝ се обрати на Отка, „секако горе нема да одите, а тоа што ќе го испие, не заборавај да му го запишеш.“ го покажа жолтиот заб со едно дупче десно долу и се сврте да замине, но притоа се обѕрна уште еднаш. „Тебе една чашка ти е доволна, Отка, од меурчињата ти се разврзува јазикот.“ потоа со поткренато здолниште отиде во соседниот будоар, мислам дека го викаа „зелен“. Токму таму влегоа двајца мажи под водство на Белисар.
Додека ја гледав групата, Отка ми ја испи чашата. Се насмеа со девојчинските усни, кои под светлото на газиените ламби не изгледаа како да се употребуваат толку често колку што навистина се употребуваа кај Фридман, а дупчињата во образите изгледаа подеднакво слатко како оној пат. Седнавме во сините обложени фотелји, на корнизот над нас чукаше часовникот од алабастер со голи нимфи. Иако часовникот се движеше, стрелките постојано покажуваа десет и пол; време кога уште не мора да се оди дома кај жената. Го дотурив пенливото вино. Меурчињата совршено ми ја исплакнаа и главата, веќе не ме тераше да кашлам и сакав да заборавам на сѐ.
Отка не мислеше така.
„Веќе не се лутиш, Ади? За погребот?“
„Зошто да се лутам?“
„Затоа што дојдовме по тебе со Зузана. Мислевме дека треба да дојдеш. Со тоа не сакам да речам, чувал Господ, дека ти си виновен. Само дека треба да дојдеш.“
„Немаше да си простам ако не отидев. Ме спасивте од грижа на совест. Фала.“
„Штета што порано немаше совест.“
„Но малку ме исплашивте. Со тие црни фустани, превези. Како доживување од задгробен живот…“
„Тие беа од театар, позајмени. Зузана има клиентка за која шие костими.“
„Зузана сега се гледа со женски?“
„Зарем не се понежни од офицерите?“
„Хм. А ти? И ти си водиш дами в соба?“
„Јас не. Барем засега. Можеби и тоа ќе се случи.“
„Одеднаш сега си помислив на една можна непријатна случка, Отка – замисли овде, или кај Голдшмит, Дезорт или Златница, некој почитуван граѓанин да се сретне со својата сопруга. Од невнимание да се сретнат кај една иста девојка, сфаќаш? ‘Господи, мила, што правиш овде?’“
Се засмеав, таа направи кисела гримаса. „Знаеш, Ади, ти отсекогаш си бил оној галантен маж, кого сум го гледала со почит, но секогаш си ме изненадувал со нешто олку невкусно.“
„Добро, извини. Но јас сега навистина сум подобар, ми веруваш?“
„Не.“
„Изгледаш загрижено.“
„Ти благодарам, тоа е најдоброто што можеш да ѝ го кажеш на една жена. Но гледај – веќе не сум тажна.“
Повторно онаа стара насмевка. Стара…
„Ќе нѐ рушат, Ади.“
„Тоа можеше да се очекува. Кој ќе го прави тоа?“
„Не знам. Никој не може да знае толку долго однапред. Кај Дезорт отишло некое џуџе, некој закржлавен бил, а зад него стоела некоја ќелавица како планина, трипати повисок од тој малиот. Покажале некој документ дека до крајот на месецот Дезорт треба да го снема. Го залепиле на портата и им рекле дека не смеат да го тргнат.“
„И како завршило тоа?“
„Девојките си ги пакуваат куферите. Ние ќе дојдеме на ред веднаш по нив. Велат дека тој малиот веќе доаѓал. Но на вратата нема ништо, така што не знам.“
„Каде ќе одите? Мама Фридманка некаде ќе ве пресели, нели? Тоа е стара борбена жена…“
„Се зборува за Жижков, за Карлин, за тие нови квартови. Но мислам дека локалните таму нема да нѐ сакаат. Поскоро изгледа дека ќе завршиме на самата периферија на градот или во село надвор од Прага, Забјеглице, недајбоже Бог¬нице, секако ќе биде многу далеку. Селани ќе нѐ запалат таму, Ади, кога ќе дознаат што сме.“
„Нема да биде толку лошо. Ти секогаш ќе најдеш начин. Можеш некаде да переш или да чистиш.“
„Тоа ли треба да ме утеши? Таква работа сакав кај тебе…“
„Знаеш добро дека ѝ ја ветив на Гита. Сфати ме, Отка, не можев да ја одбијам, а двете не можам да ве издржувам.“
„Зошто баш таа може да слугува кај тебе, а јас не? Мене ме имаше долго време пред неа. Полоша ли сум?“
Постара си. Но не го изговорив тоа.
„Росина Вајнерова и Лојза Сваткова исто така ги имав пред неа. И што? Но ќе завршам со тоа.“
„И треба.“ Се насмеа. Устата сега ѝ беше грда, јазикот ѝ беше намачкан со некоја виолетова дезинфекција. „Сите нас нѐ имаше само за себе, нѐ плаќаше, а кога ти здодеавме, нѐ продаде како добро сочувана половна стока.“
„Не викај толку. Некој може да те слушне.“
„Тури ми уште.“
„Само ако ветиш дека ќе бидеш тивка.“
„Но и така девојките те сакаа, најмногу Росина.“
„И јас ја сакав.“
„Ветуваше дека за неа имаш некое удобно сопче, но дека во него ќе те чека само тебе.“
„И што?“
„Си мислам само дали тоа требаше да претставува некаква победа. Тоа сепаре беше кај Голдшмит, а не на некое луксузно место во Стариот Град. И мене ме пресели таму веднаш по неа – кога таа престана да те интересира.“
„Ме разочара. Но имавме договор, исто како и со тебе. Јас се придржувам на своите договори.“
Ја крена чашката како да имаше вода во неа и гласно ја спушти на шанкот. Во салата ѕирна мама Фридманка, погледнав во неа и ѝ мавнав со прстите, така што ондулираната глава повторно исчезна.
„А Лојза ја пикнав во Дезорт. Не можеш да ми префрлиш дека не сум се потрудил за своите девојки. Останавте ли на улица?“
„Лојза секако е таму сега, иако Господ знае каде точно. Дезорт ќе го срушат во секој момент.“
„Што можам јас околу тоа? Тоа веќе не ме интересира.“
„Не те интересираше ни кога умре Росина. Само што пред тоа стариот Голдшмит ја избрка. Што може да прави со болна девојка, нели? Цел Јозефов беше нејзин, но без адреса.“
„Од што умрела?“
„Од убиство, од што! Ја нашле во некоја дрвена шупа во близина на подигнатиот кеј што го градат. Бравата не била скршена. Лежела на некаква полица, едната рака ѝ била на стомакот, другата наземи, под неа вирче крв. Не носела хулахопки, велат дека од прв поглед било јасно дека некому му ги ширела нозете. А тој ѝ се заблагодарил. Главата ѝ била чудно свртена, многу настрана, а на вратот имала црна крвава линија. Некој ѝ го сечел вратот, Ади, ама не успеал да ја отсече главата. Или не стигнал.“
„Тоа е страшно. Од каде ги знаеш сите овие работи?“
„Кој доаѓа овде?“
„Мислиш на полицајците?“
„Ете гледаш. Би требало да бидеш малку потажен отколку што си, Ади.“
„Го платив ли погребот?“
„Знам. Но сочувството не може да се плати, нели?“
Ме навреди. „Тоа го знаеше од самиот почеток, Отка, тоа дека не сум самаританец, дека ве посакувам само за себе и само на одредено време, и толку. Но не дојдов да се карам.“
„Добро, да го баталиме тоа. Но зошто Гита добива повеќе од нас? Зошто таа, а не некоја од нас?“
„Нема повеќе. Само што од неа некако не можам да направам…“
„Уште една мивка?“
„Едноставно да ја пуштам да си оди. Не сакам веќе никого да повредам.“
„Почна да те глода совеста?“
„Нешто такво малечко и невидливо можеби и има.“ Не сакав да ѝ опишувам како кашлицата секој ден ми глода по парче од белите дробови.
„Можеби сакаш да си ја земеш?“
„Да си ја земам како слугинка? Тоа да.“
„Еј, Ади, земи ме мене. Те молам – земи ме мене.“
„Боже, Отка, а што ако те види некој кај мене? И самата рече дека овде доаѓа цела Прага.“
„И од селата. Можеби кај мене има дојдено и твојот татичко, само што неговиот грофовски петел не сум умеела да го разликувам од другите.“
„Тоа треба да ме навреди? Ќе си одам дома.“
„Зошто воопшто дојде?“ Очекував да ѝ се појават солзи, но очите ѝ беа темни и суви. Барем не се обидува ништо да изнуди со плач.
„За да се напиеме за Росина.“
„Нека ѝ е лесна земјата и пеколот нека е милосрден кон неа.“
„А исто така сакав да прашам за новата стока. Знаеш нешто?“
„Ќе ми платиш уште едно шише.“
Му мавнав на Белисар, а тој веќе знаеше. Си го запалив малото англиско луле, наполнето уште од дома, претпазливото пушење нема да ми предизвика кашлица.
Отка ги прекрсти нозете и запали турска цигара. „Тоа не е баш стока,“ рече, „но би можело да биде. Од тебе зависи дали ќе дојдеш до неа и дали воопшто ќе ја посакаш. Млада е. Ја довезе еден маж со затворена кола од село, велат дека е дури од Височина. Неколку дена биле на патување ваму, изгледа за да посетат некои роднини. Тој овде во Прага сака да ја смести кај нив и да продолжи натаму.“
Лулето не сакаше да гори, па го прибрав. „Што знаеш за тоа девојче?“
„Велат дека е како насликана и дека бордел-мамите ќе се испотепаат за неа.“
„А името?“
„Тој кашличав чичко што ја донесол, се вика Карафијат. Таму од каде што дошол, му ја запалиле куќата, таму не сакаат Евреи.“
„Ќе видиме.“
„Со него дошле и некои жени, грди старки, но не му припаѓале нему. Му припаѓало само тоа девојче што било под платното на колата. Велат дека ја тера да си го крие лицето со марама, но мама Фридманка ја видела вчера на пазар. Само, Ади, немој да си ѝ кажал дека ти го кажувам ова. Таа не сака да дојдеш до неа. Во тој случај ништо нема да заработи.“
„Не сум луд.“
„Мама Фридманка понудила некоја сума за неа, изгледа добра сума, ама старецот ја избркал.“
Се насмеавме. „Така ѝ треба.“
„Велат дека изгледа како еврејска принцеза. Долга црна коса, големи очи што светат како кафени скапоцени камења. Бисерни запчиња, велат, и носе право, а не некое еврејско носиште, тенот потемен од овој што го имаме јас и Гита, не е како сирење. Глупаво е тоа што е многу млада.“
„Хм? Што планира тој Карафијат?“
„Би ја купил ли? Тој изгледа дека сака некаде да ја смести, ама не во установа. Не знам дали ги нашол тие прашки роднини. Никој не знае каде се сместил со неа, ниту полицајците не знаат. Ако бидеш снаодлив, можеби ќе ја најдеш и некако ќе му ја земеш.“
Сакав да ја бакнам в чело, но ми се тргна. „Јас пак ќе дојдам, Отка. Ќе испиеме шампањ. Наредниот пат ќе биде вистински.“
Ми рече дека неубаво ми светат очите. Потоа стана, си го поднамести фустанот и отиде во зелениот салон.
Го повикав Белисар и тој веќе знаеше дека ги барам шеширот и капутот. Му дадов бакшиш и му дозволив да ми ја отвори вратата за да излезам надвор.
Излегов од Фридман во влажната вечер. Меѓу блескавите згради лебдеше маглата. Во близина на портата слабо светеа уличниот канделабар и токму кон него тргнав по уличката без луѓе. Одев со лесен чекор, кај светилката застанав и го видов наредното светло. Овде почнуваа урнатините. Продолжив натаму. Се чувствуваше мирис на свежи урнатини, маглата беше жолтеникава до портокалова: пареа, чад и прав од цигли. Дупките и длабоките ископи го очекуваа ѕидањето на одводните тунели и ходници, дури потоа ќе може да се затрупуваат гробовите. Прашкиот Еврејски Град за првпат во својата историја треба да му се отвори на модерното време, а со тоа и на хигиената и на комфорниот начин на живот. Засега тоа изгледа како во текот на денот да се одиграла уништувачка артилериска битка. Во текот на ноќта војската спие.
Се зареков дека до наредниот канделабар нема да се закашлам. Со насолзени очи и со бели дробови пред експлозија го изгубив облогот со себеси. Се потпрев на канделаброт и кашлав долго и гласно, тоа беше нешто меѓу давење и рикање. Да поминеше овде некој полицаец, ќе мислеше дека сум пијаница. Потоа на матната светлина тревожно го разгледував марамчето. Некому ова му изгледаше смешно; јасно слушнав злонамерно кикотење. Веднаш престана. Можеби тоа беше само ехо од моето кашлање.
Разгледав по прозорците и рамките на прозорците и вратите на околните згради, и меѓу купиштата земја, пи¬рамидите од буриња, празните кокошарници и напуштени колички. Покрај ѕидот владееше темнина како во село. Го намирисав тешкиот воздух, мирисаше на изгорен јаглен, риба, коњски измет и нешто што најмногу потсетуваше на квасец. Во нискиот широк премин под една исчадена пиварница, под редот на сводести прозорчиња имаше оптегната бела лента, предупредување дека во мракот зад преминот има свежо ископана дупка – од корен овде откорнале од земјата прастара зграда. Зад лентата, очигледно на самиот раб на ископот, стоеше човек со шешир. Под стреата на шеширот не му се гледаше лицето, но бев сигурен дека ме набљудува. Не му се гледаа ниту рацете, капутот се спушташе дури доземи, неговата силуета оставаше впечаток на корпулентност.
Гледавме еден во друг, јас под светлината од канделаброт, тој во сенката, каде што не можеше да се види ниту еден детаљ. Кога веќе се причини дека мрдна, дека излегува од скривницата на темнината и ми приоѓа за да се претстави и да објасни или барем да се извини за својата смеа – или со закана да ми го побара паричникот – се врати назад и исчезна во преминот. Во тој последен мал миг, во еден единствен одблесок светлина која му премина преку главата со шеширот, го забележав неговото чудовишно лице. Таму каде што му беше лицето, здогледав кафено-црвена, здебелена и небаре мокра површина, една голема бенка, која се вика „оган“ и која изгледа како говедско месо.
Немав ни најмала желба да се задржам подолго или да тргнам по него. Се упатив кон синагогите, со долг чекор се оддалечував од реката постојано обѕрнувајќи се. Си се лутев за својата лекоумност, доверливост во модерната доба, која ми дозволуваше да излегувам ноќе без оружје.
Гостилницата Кај Златница беше на самата граница меѓу чесниот и срамниот дел на гетото. Не морав да ѕвонам на месингеното ѕвонче ниту да тропам на прозорецот на служителот. Имав клуч од споредниот влез, со дрвени скали што од страната водеа до катот. Скалите завршуваа право во собата што веќе две години секој месец ѝ ја плаќав на Златница, како бабата да водеше нормален пансион.
Набргу ќе заврши плаќањето, си помислив со олеснување и сожалување додека тропав на вратата со овално прозорче од матно жолто стакло. Исто така и од таа врата имав свој клуч, но сакав за време на своите доаѓања да ја држам Гита во илузија дека овде не сум јас дома, туку таа. На тој начин таа повеќе им се радуваше на моите посети. Својата благодарност умееше да ја покаже како никоја друга претходно.
Секогаш ѝ давав можност да не ја отвори вратата. Никогаш не ја искористи таа можност.
Овој пат очигледно спиеше и помина некое време дури не дојде да го тргне рајберчето. Потоа отвори и ме внесе во стоплената соба.
Во аголот гореше печка, чијашто вжештена плотна и блесоци низ вратничката беа единственото светло во тем¬нината. Потребно беше да се проветри, но Гита на патот до прозорецот ме прегрна силно и сопственички, доведувајќи ме до очај. Ми го извади шеширот и ми го соблече капутот, а потоа нејзините топли дланки ги почувствував во панталоните. Така преплетени се струполивме на брачниот кревет. Пламењето од печката ѝ ја осветлуваа црвената коса и белата кошула. Мирисаше на сапун и на францускиот парфем што ѝ го подарив неодамна.
Својата приватна проститутка немав намера да ја направам јавна, како што не правев ниту со своите претходни. Не би можел во огледало да се погледнам.
Ја бакнав обидувајќи се во бакнежот да почувствувам барем малку чувства. Се чинеше дека можеби и има некакви чувства, дека можеби Гита навистина ми предава нешто повеќе од своето тело и топлина.
Имав намера да ја направам своја слугинка и да почекам додека некој не пројави интерес да си ја земе. Доволно е убава.
Додека со палците ми ги масираше вратот и рамената, мислев на еврејската принцеза. Заспивав в кревет облечен, дополу низ магла ѝ дозволив на Гита да ми ги собуе чевлите.
