Остров

ПРОГОНСТВО

Куќата е на крајот од ’ртот, во ретката борова шума, на островот. Сосем близу до гробиштата, далеку од малата рибарска населба. Тука, недалеку од морето, блескаво лете, смрачено и сиво зиме, живеат тие двајца, со години, отповеќе многу години, можеа и да заборават сè што било, оти било одамна, ама немаат заборавено, осудени се на сеќавање.
Негови се: мрежата, чамецот, рибите, говорите, тагата и бесот, талкањето по островот.
Нејзини се: готвењето, чистењето, цвеќињата, кокошките, клавирот за кој сонува, трпението и тивкото сеќавање.
Тој ги мрази своите риби, и вели: Утре ќе јадеме кокошка за ручек. Таа е поразумна, вели: Поарно риба.
Тој заминува со чамецот, далеку од островот, на морската шир, се чувствува осамен и слободен, или в шума, во темнината, во ноќта, сака кога има невреме, ветар и бранови, и ги држи неодржаните говори, фрла во ветар понекој збор, извик, некоја штрбава реченица, и повеќе чувствува отколку што кажува.
Таа вечерва има шпанска фризура и тркалезни обетки, пред триесет и пет години со таа фризура и тие обетки ја свиреше Шопеновата мазурка на една добротворна забава, началникот беше воодушевен, ја погали по образот, ја свиреше често таа мазурка, на многу приредби, за сите државни празници, пред сите поугледни луѓе во градот. Затоа сакаше да ги оживува тие убави сеќавања на времето кога силно го доживуваше животот. Затоа едвај чека тој да отиде на море или на село, седнува на работ од коклицата и по работ на кујнската маса пребира со здрвените прсти, замислувајќи ги клавишите и звукот на клавирот, и угледните гости што ја слушаат, се ниша сенишно по ритамот на музиката од соништата, сосема лесно, со затворени очи, очекувајќи го она далечно плескање како смисла што не губи значење ни по толку години, и замислувајќи многу погледи насочени во неа со воодушевување. Толку е убаво што ѝ се плаче.
О, што сè можеше таа да биде.
О, што сè можеше тој да биде.
К’сметот не им даде, ги спречи животот.
Далеку преку морето свети градот со илјадници светилки во ноќта.
Тие седат одвоени, гледајќи го градот.
Штурецот чрчори под каменот, се огласува утка во маслинарникот под ридот.
Тој ја мрази нејзината шпанска фризура, залижана, со бел корен во израснатата коса, луд од бес кога ја гледа. Особено непосредно по своите говори, потоа се примирува.
Често го водеа истиот разговор, и добро е што можеа нешто да зборуваат.
– Ужасна ти е фризурата – вели тој мирно, потиснувајќи го бесот, одложувајќи го. Штета е веднаш да се прекине разговорот, подобро да се случува и нешто непријатно отколку ништо.
– Убаво ми стои – одговара таа трпеливо. И мисли така. Никогаш не избувнува, подраго ѝ е да биде маченичка.
– Изгледаш како чудо.
– Очите ти се грди. И мислите. Па, не гледаш ништо убаво.
– Остарена си. Ја фарбаш косата за да не се гледа колку си побелена.
– Сите жени си ја фарбаат косата.
– Не сите. Само оние што сакаат нешто да скријат. Ти сакаш да ја скриеш староста.
– За тебе се офарбав. Да бидам иста како тогаш.
– Ништо не може да биде исто.
– Го свирев Шопен, ме гледаше, слушаше, како и другите. Беше воодушевен. Сите беа воодушевени. И сега гледам како им светат очите.
– Не свети веќе ништо.
– Уште свети, ништо не е сменето.
– Изумреа, речиси сите.
– Сè е зачувано во моето сеќавање.
– Сакаш фантоми?
– Не сакам фантоми. Го сакам она што беше.
– Смени ја фризурата!
– Зошто, драги?
– Не ме викај драги.
– Зошто, драги?
– Направи обична фризура!
– Вечерва е точно триесет и пет години од оној концерт.
– Зарем не можеш да се потсетиш со нешто друго?
– Само тоа ми остана.
– Ништо ти нема останато.
– Сакаш ли вино, драги?
– Нејќам вино.
– Малку ќе те разгалам.
– Нејќам ништо да ме разгалува. Сакам да ми биде тешко.
– Имаме полн бардак. Црно. Дадов еден стар фустан.
– Страшно изгледаш. Никогаш не си свирела добро.
– Не биди зол. Имав страст.
– Се излажав со тебе.
– И јас со тебе, драги.
– Сè напуштив за тебе.
– Ти го напушти она што го сакаше, јас она што го имав.
– Ја сакаше оваа глупава куќа.
– Ја сакавме, драги.
– Сега немаме каде. Врзани сме како за гробница.
– Го гледаме градот. Секоја вечер.
– Можев да бидам политичар во градот, да не беше ти.
– Не можеше да бидеш политичар, премногу си импулсивен.
– Добар говорник сум.
– Само еднаш имаш зборувано во собранието. Кажа три збора.
– Ништо нејќеш да ми признаеш.
– А што ми признаваш ти мене?
– Ме ограничи, ме уништи. Ќе се разделиме.
– Како ќе одлучиш ти, драги.
– Децата не ти ги давам.
– Децата се мои.
– Сами нека одлучат.
– Добро ли се децата, драги?
– Добро се.
– Добро ли се внуците?
– Внуците се добро. Пораснати се. Одат на школо. Добро учат.
– Весело е со деца.
– Зошто не сакаше со мене в град, драга?
– Бев болна, драги. Знаеш како ме стегаше во градите. А ме мачеше и жолчката.
– Се сеќавам.
– Не требаше ни ти да одиш.
– Можеби имаш право.
– Другпат не те пуштам.
– Зошто не им е убаво кога ќе дојдеме?
– Кога ќе дојдам јас, убаво им е.
– Минатата година брзо се врати. Како јас сега. Побегна.
– Гледаат рамнодушно. Гледаат луто. Немаат место, велат. Немаат време, велат.
– Добро ви е таму на островот, велат.
– Весели се кога поаѓаме наваму.
– Зошто се такви?
– Сите деца се такви.
– Не се сите. Тие личат на тебе. Затоа се такви.
– Зар сум јас бездушна?
– Како можеш да кажеш дека децата се бездушни?
– Јас тоа не го реков.
– Тие се себични. Како и ти.
– Како и ти.
– Како и ние.
– Како и секој.
– Јас не сум себичен.
– Не си, драги.
– Не си ни ти.
– Не сум, драги.
– Стави ги шпанските обетки. Свири го малку Шопен.
– Не, драги. Сакаш да се лутиш, уште повеќе да ме мразиш.
– Нема вечерва.
– Зошто нема вечерва?
– Поради децата.
– Потребни сме си еден на друг. Ние двајцата. Никого немаме.
– Ни себе се немаме.
– Ќе мислиме дека се имаме.
– Треба така да мислиме.
– И така е.
– Секако дека е.
– И децата ни се добри.
– Можеби не се добри, ама нè сакаат.
– Нè сакаат, само немаат време.
– Ни место. Тесно е. Сè е потесно.
– Сè е поблиску.
– Се плашиш ли од гробиштата? Преблизу се до нас.
– Се плашам. А ти?
– И јас се плашам.
– Од што?
– Од гробиштата, смртта, староста, животот.
– Сакаш ли вино, драги?
– Нејќам. Нека ме боли. Кога пијам, заборавам, па не ме боли.
– И треба да заборавиш.
– Не треба да заборавам. Нејќам да заборавам. Ако заборавам, ќе се помирам. А јас нејќам да се мирам. Сакам да биде тоа што сакам.
– Сакаш да бидеш сам, драги.
– Тоа е моја работа.
– Ама јас не сакам да умрам, драги.
– Знам. Никој не сака.
– Зошто си толку зол, драги?
– Затоа што ми е тешко.
– Тогаш ќе ти биде уште потешко.
– Ќе си одам одовде.
– Кај ќе одиш?
– Кај било. По светот.
– Сакаш ли вино, драги?
– Дај!
Пиеше и молчеше, гледаше во светлата на градот, се гасеа постепено, како и тој, не се изгасија сите светла, како ни во него: го држеше надежта дека еден ден ќе му биде подобро.
Само да остане сам, без обврски, без окови, без прикованости за оваа карпа и за оваа тага што го притиска. Тој не е маслинка што цел живот не се помрднува од местото на кое е од судбината осудена, туку човек што нигде не смее да пушти корени.
Утрината отиде по рибите фатени преку ноќта во вршата, и се врати од брегот, не смееше на немирно море, појде в село да ги праша поискусните мештани какво ќе биде времето денес и утре.
Не беше во собата, на креветот, кога стана. Не сврати во кујната, си оставаше барем малку надеж.
Каде е? Дали е на море? Ги однел веслата.
Морето е немирно, удира по карпите, се крши во силни млазови и милион капки. Ќе го скрши и него, ќе го раскрои побеснетата вода како со чекан и ножици, ќе остане згмечен и исечен на шилестите камења, морето ќе го впие во себе со едно сркнување, рибите ќе го изедат, никогаш веќе ни тој ни таа нема да јадат риба.
Појде низ брегот, силните бранови ја прскаа.
Каде си, драги?
Каде си?
Трчаше по брегот: каде си?
Никаде го нема: има надеж.
Дојде до врвот на ’ртот: бранови, невреме, полудена вода, никој од оваа пеколна сила не би можел да се извлече. Како би можел да се спаси?
Каде си? – вика пискаво, гушејќи се од возбуда.
Брзаше низ шумата: можеби е тука.
Каде си?
Никаде го нема.
Убав погреб би му приредила, макар и без него, ако морето не го врати. Два попа би довела да му читаат опело, најубав венец од вештачки цвеќиња би купила да се фрли на ширта, и секој ден би носела китка полско цвеќе, сеќавање на доблесниот покојник. Сè додека не би преминала кај децата. А можеби самата би изнајмила мал стан, би живеела од неговата пензија, ова би го продала…
Го извади од длабокиот џеб стариот молитвеник, целиот излитен, со пожолтени листови, чудно пишуван, ама таа со текот на времето се навикна, а го вадеше само во исклучителни пригоди, и побожно прочита:

Бог е љубов,
и кој во љубов пребива,
во Бога пребива,
и Бог во него.

А кога ги виде долгите нозе на Иван на клупата во кујната, понизно ја наведна главата и рече покорно: Фала Богу!
И појде да ги пушти кокошките од кокошарникот зад летната кујна.

Превод: Ѓоко Здравески
Објавена со поддршка од Министерството за култура на Република Северна Македонија