Мајката ја стави книгата во рацете на синот.
Каква мистерија.
Момчето не успеваше да замисли за што служи предметот што го држеше. Помисли да го помириса, но вратата кон дворот беше отворена, навлегуваше светлина, надвор изобилуваше со живот. Момчето имаше шест години, вниманието му одлета, расеано беше, но не изгуби интерес во книгата, едноставно престана да ја проучува како предмет сам по себе, почна да ја истражува на многу поапстрактен начин, како намера, како сенка на еден чин. Мајката го изговори името на синот:
Илидио.
Момчето, Илидио, во тој миг се обидуваше да замисли што сакаше мајката, што намеруваше кога му ја довери таа книга, која беше преголема за неговите раце, но не беше претешка. Мајката повторно го изговори името на синот, Илидио. И боите од ликот на мајката се пресоздадоа пред него.
Слушај.
Овој едноставен збор, составен од едноставни слогови, Илидио во целост го разбра, го слушна уште пред да биде изречен и продолжи да го слуша во тишината што следуваше по него. Гласот што го изрече тој збор беше дел од Илидио. Можеше да го слушне во главата секогаш кога ќе посакаше. Ноќи кога не можеше да спие, се припојуваше до мајката, на топло, слушаше делчиња од нејзиниот глас што му минуваа низ главата како серпентини. Мошне е веројатно дека во една таква ноќ, или во неколку такви ноќи, ја имаше забележано смиреноста со која мајката секогаш му велеше: слушај. Во гласот на мајката постоеја тонови што ги употребуваше само со одредени зборови, како кога ќе ѝ дојдеше преку глава и велеше: те молам, ја извајуваше секоја согласка, со огромна тишина помеѓу те и молам, и воздишка на крајот; или кога велеше: тоа се само бабини деветини и прснуваше во смеа; или кога велеше: ти само сакаш да безделничиш и да се глупираш, и се чинеше како да пее. Не недостасуваа примери на зборови со гласот на мајката што успеваше да ги запамети.
Илидио беше гладен. Оддалеку се слушаше кокодакањето на една кокошка, доаѓаше од дворот на соседот, од другата страна на ѕидот. Кокодакањето беше постојано, речиси приспивно, речиси развлечено, но непрекинато. Во тој попладневен час се чинеше како кокодањето да расејува мистична складност, на ист начин како што соседот често расфрлаше мелена пченка по земјата низ дворот. Илидио знаеше дека кокошката вообичаено јадеше камчиња и, во дадени моменти, се бореше со црвите што ги победуваше во нерамноправен дуел. Го имаше видено тоа, од врвот на брдото огревни дрва. Во одредени прилики, ја разгледуваше можноста да проба црв. Кога кокошката ги растегнуваше со клунот, ги раскинуваше и им ја вадеше внатрешноста, му изгледаа вкусно.
Мајката се готвеше да каже нешто важно. Мајката беше жена што многу зборуваше и многу се смееше. Илидио ја викаше кога сакаше да ѝ покаже нешто, таа гледаше, но не престануваше да се смее или да зборува. Таму, во тој час, мајката ги искажуваше зборовите еден по еден, како да смееше да користи само малку зборови и да мора да ги избира многу внимателно. Имаше премногу тишина. Илидио го чувствуваше тоа, но сè уште не ги знаеше зборовите за да си го каже себеси. Го чувствуваше како промената на часовникот лете, зиме, како деновите во неделата, сабота, среда, како и многу други нешта што ги чувствуваше без да знае. Илидио чекаше, имаше шест години, беше смирен. Мајката рече:
Никогаш не заборавај.
Илидио помисли на возовите. Причината заради која помисли на возовите не беше очигледна. Всушност, беше целосно непозната. Помисли на возовите, на сјајот на возовите, но она што навистина го почувствува беше недостиг на разбирање. Магловит, свеж недостиг на разбирање, како точки вода што се растопуваат врз кожата на лицето.
За прв пат во животот се растажи што има толку многу нешта на светот што не ги разбираше и се омрлуши. Но, една мува сврте под прав агол во воздухот, и потоа го повтори движењето, освен тоа, шест години е возраст на која многу нешта се случуваат за прв пат, повеќе од едно нешто дневно и, затоа, веднаш потоа, живна. Работите што не ги разбираше беа еден вид зашеметеност, но Илидио беше силен.
Можеби зборуваше за козата: никогаш не заборавај да ја нахраниш козата. На Илидио не му беше по мерак кога мајката го праќаше да ја храни козата. Не сакаше да го прекинуваат кога беше зафатен во раскажување приказни на чадорот. Понекогаш, мајката ги бираше најлошите моменти за да го викне, на пример кога созерцуваше некаква тајна, ќе се штрекнеше и, потоа, ќе се раздразнеше. Понекогаш правеше мајмунлаци среде улица. Мајката се засрамуваше и, подоцна, дома, велеше дека луѓето од гратчето никогаш не виделе толку пакосно дете. Илидио се скиселуваше, но му текнуваше како луѓето го викаа палавко, викаа, ах, бре, семето палаво. Кога ќе се сетеше на тоа, си ја враќаше гордоста. Беше палав, не беше пакосен. Таквата увереност му даваше сили уште повеќе да се буни, дури и да вика, ако му се посакаше така.
Можеби зборуваше за домашните задачи: никогаш не заборавај ги домашните задачи. Илидио не сакаше да пишува домашни и не сакаше мајката да му зборува за тоа веднаш штом ќе стигне од училиште, се нервираше. Во прво одделение имаше многу обврски. А тој сакаше да јаде, сакаше да си игра, правеше гримаси. Мајката му објаснуваше дека ако веднаш ги заврши домашните, остатокот од времето ќе му биде слободно. Тогаш Илидио се мрштеше. Така, мајката го повишуваше тонот на гласот кога му зборуваше за другите момчиња што морале да работат, да помагаат на нива. Илидио ги познаваше тие момчиња, но не сакаше да слуша за нив, се навредуваше. Така, мајката можеше или да продолжи со разговорот, но без резултат, или можеше да го пушти да оди. Во тој случај, пладнињата минуваа бавно, беа огромни, или минуваа брзо, тукушто беа почнале, а веќе привршуваа, веќе завршиле. Следното утро, Илидио пристигнуваше во училиште без домашно. Опатицата некојпат го фаќаше, некојпат не го фаќаше. Кога го фаќаше, те го казнуваше, те не го казнуваше. Кога јадеше ќотек, не плачеше. Беше познат по тоа. Ја подаваше раката и чекаше. Додека го шибаше со линијарот, опатицата му се закануваше, го набрецуваше, го менуваше броењето на ударите како ќе ѝ текнеше, линијарот сечеше низ воздухот, правеше чист и сув звук, го траскаше по коските на раката со цела сила, но тој не плачеше. Целиот беше поцрвенет, ги ширеше ноздрите за да дише, ама ги нагризуваше усните и не плачеше.
Не, немаше причина мајката да зборува за домашните задачи. Можеби зборуваше за миењето раце: никогаш не заборавај да си ги измиеш рацете. Или можеби зборуваше за солта: никогаш не ја заборавај солта. Но, немаше причина мајката да зборува за солта. Илидио знаеше дека е можно мајката да зборуваше за сè: никогаш не заборавај на сè. Но, Илидио имаше шест години и не сакаше да ја земе во вид оваа можност бидејќи сè беше многу нешта.
Мај. Конечно, дојде мај. Времето најпосле се протегнуваше. Кратка теорија: одредени движења се можни само откако ќе започне пролетта. Зимно време телото ги заборава, се грчи, се стврднува како дрвјата. Во мај, телото се сеќава на овие движења, почнува одново да ги изучува, и кога ги прави, повторно ја открива својата вистинска природа. Затоа се вика пролетна преродба, затоа луѓето се вљубуваат и затоа растенијата растат. Овие движења се едноставни, сите луѓе знаат како да ги прават. Кога ќе започнат, отвораат пат за мноштво други разуздани движења, кои, на крајот од своето делување, го запалуваат сонцето.
Мајката знаеше што треба да направи. Беше уверена во тоа, ѝ се познаваше по гласот кога разговараше кога беше сама. И по животот, се разбира. Мајката разговараше и со животот исто така. Ја затвори вратата од дворот, го стави клучот на празната маса, влезе во собата, звук на отворање и затворање на празната фиока од ноќната масичка, излезе од собата, го зеде куферот, направи три чекори, ток, ток, ток, и ја отвори вратата.
Одиме.
Илидио стана од столчето, го прибра покрај изгаснатиот камин, ја стави книгата под мишка, го зеде куферот и отидоа.
Се симнуваа бавно, внимателно чекореа по стрмната калдрма. Мајката и синот, натоварени со куферите, облечени во најновите облеки, се крепеа еден со друг. Од врвот на уличката се гледаше целото гратче, во подножјето се простираа нивите. Можеби имаше и птици што, на истото место, едвај ги рашируваа крилјата и прелетуваа низ рамнините и лизгаа низ воздухот кон хоризонтот. Мајката и синот не можеа така, беа заробени од своите тесни чевли.
Гратчето почиваше, во сенка. Уште малку и луѓето ќе почнат да се враќаат од нивите, улиците ќе се исполнат со мажи и жени со лица покриени со земја.
Имаше време, пред и по тој час, кога гратчето беше раздвижено, но додека Илидио и мајката се симнуваа по стрмната калдрма, гратчето се одмораше и едвај се наслушнуваа далечни, ритмични удари на чекан врз наковална. Таму, заглавен во воздухот над гратчето, овој звук беше тажен како смртта на едно врапче што се повторуваше.
Ѕидарот беше на тремот од куќата на госпоѓата Милу. Според неговата процена, уште половина ден и ќе ги заврши ситните зафати за кои беше повикан и за кои му отидоа две недели бидејќи работеше сам. Ѕидарот отвори дупка во ѕидот од тремот на куќата на госпоѓата Милу и се викаше Жозуе. Беше млад, имаше триесет и осум години. Ѕидарот си го штипна прстот помеѓу чукот и длето, го пушти длетото да падне покрај нозете и го згрчи ликот. Дувна во прстот, пффф; потоа, за да заборави, силно плукна. Во тој миг ветрот запре.
Течноста се растегна во долг лак.
Долу плунката плисна врз камен од тротоарот. Таму остана, да се исуши или да биде заборавена. Жозуе влезе во куќата и затоа не виде како миг потоа на истиот тој тротоар, само од другиот крај на улицата, се појавуваат контурите на мајката и синот. Доаѓаа натоварени со куфери, тоа можеше да се забележи уште од далеку. Беше невозможно да се различат боите на нивните облеки, здолништето на мајката можеби беше сива или црна, кафеното палто на синот можеше да биде која било темна боја. Мајката носеше шамија на главата. Во други времиња, ја поместуваше косата од челото со едната рака, а со другата ја повлекуваше шамијата. Илидио го познаваше тоа движење.
Беше речиси време. Далеку, кај црквеното гробје, ѕвоната ќе удираа. Времето беше чисто како зефирот што почнуваше да дувка. Мајката и синот не чекореа брзо, но се приближуваа. Поминаа покрај вратата од куќата на госпоѓата Милу, под празниот трем. Мајката носеше два куфери што не ѝ го нарушуваа држењето. Одеше исправено и сериозно. Очите на мајката, очите на синот. Видот им се замагли, можеби заради тишината.
Стигнаа до местото каде што ѕидот од куќата на госпоѓата Милу беше заоблен во агол што гледаше кон уличката што се спушташе кон чешмата, и продолжија натаму. Мајката го остави куферот и се наведна кон Илидио. Нејзиното тело елегантно се извиваше во облеките. Мајката имаше танки веѓи. Ја поднамести јаката од кошулата на синот. Рацете како да ѝ беа четки, помина со нив по палтото на синот, чистејќи го од ништо. Му го зеде малиот куфер и го стави на камената клупа покрај чешмата. Му ја зеде книгата што ја држеше под рака и ја стави врз куферот. Го држеше за рамената, уште еднаш, молкум го погледна. Тишината пројде. Мајката доби глас:
Остани тука, не заминувај оттука.
Илидио беше способен да ги разбере и послуша едноставните заповеди на мајката.
Чекај тука.
Книгата е објавена во склоп на проектот Made in Europe: power of diversity, со поддршка на Европската Унија.
Превод од португалски: Ненад Трповски
