Кон „Музеј на заборавот“ од Сашо Димоски
Доживувањето на стварноста кај индивидуите кои имаат изразен сензибилитет условува нивните дела да изразуваат креативност која, ако се мери на некоја скала на интензитет, тогаш би биле на самиот врв. Делата на таквите индивидуи се нужност која постои независно од тоа дали се материјализирани или се покажуваат во едноставно, навидум секојдневно, на пример, движење на телото. Оние, пак, дела кои се материјализирани и постојат во времето и просторот создаваат сопствена реалност и се сместени во духовни музеи во кои вечноста е нивен главен предзнак. Во еден таков музеј, својот живот го живее и поезијата на Сашо Димоски, која токму поради овие квалитети, ја понесува наградата „Антево перо“ за 2024 година.
Парадоксалноста на живеењето на зборавот со право е сместен токму во простор како што е музејот и при секоја негова нова посета одново и одново оживува. Сегментирањето на поезијата во четирите музејски оддели, авторот не ја прави случајно. Преку асоцијативноста со четирите страни на светот, четирите правци горе, долу, лево и десно или четирите елементи, поетот како да создава еден затворен свет, една лична реалност составена од сите елементи на животот. Со помош на импресионистичките постапки на пејзажната уметност, авторот во првиот дел креира поетски диптиси, триптиси и полиптиси во кои сопственото доживување го апострофира преку минијатури видени во сопствените зеници. Местото во кое живее оваа поезија е нејзината татковина, а во таа таковина живее и поетот. Но, каков е животот? Каква е таа татковина во која црните шамии на мајките се нејзини знамиња? Какво е тоа место каде „часовникот го изброи дури и заборавот“? Темни се овие пејзажи. Мрачноста на конфликтите со кои секојдневно се соочуваме, безизлезноста и постојаното заминување се дел од овие слики. Празнотијата на просторите и безживотната суровост се огледува во стиховите:
Ќе умрам на креветот на татко ми.
Му ветив: никогаш нема да го продадам.
Јас немам кој да ми го вети тоа
(Татковина 1)
Во темнината на таа татковина се откопуваат гробовите на неродените деца и иако молчат буквите во поетовите очи сепак, вели тој:
Колневме:
земјата да ви го роди крикот
од очите на нашите мајки!
Колнеа нашите времиња.
(Татковина 3)
Во ист фон и во иста насока се и секнатите води, ветровите што ги гонат брановите и што отвораат временски дупки и дупки во водата. Низ сите виори, сите немилосрдни наизменични движења на ветровите и водите стои како скаменет неиречениот збор. Во неискажаното, во премолченото стои тајната заклучена во нејзините ковчези и живее некој свој живот. Отворањето на тие неискажани тајни е опасно и за тоа треба и опитност и храброст. Затоа полесно е, можеби, да се живее во секојдневноста на вообичаените звуци и зуењето на „врзопот клучеви како трепки“.
Преминот во наредниот галериски простор нè соочува лице в лице со поетските портрети кои поетот суптилно ги поставил меѓу зборовите на неговите песни. Тие портрети личат на кубистички слики во кои зборот е на местото на устата и по откорнатиот јазик буквално или метафорички останува немоста да сведочи за една споделена енергија меѓу две битија. Зборовите од младоста се вејат во „тишината што ткае светови“ и таа, младоста, ги брои тие тишини и само поезијата може да ја одгатне, да ја протолкува и да ѝ ја даде вистинската смисла. Вистината, пак, има лик, име и три агли и припаѓа на битие чијшто портрет е изразен во камен. Вистината е една и неприкосновена и таа е над сè. Таа успева да се слушне дури и во тишината и се соочува со стравот:
Вистината
смртно го преплашува стравот:
во неговата преплашена зината уста
ја убива можноста за збор,
па тишината се лизга низ грлото,
зоврива во стомакот
и умира во срцето.
(Портрет на Ема (од три агли))
Влезот во светот на актовите, авторот го прави со лесен чекор кој е карактеристичен за танцувањето. Воден од игривоста на погледите скриени зад трепките кои со секое движење даваат нова перспектива на доживеаното, тој суптилно нè води низ љубовните игри истовремено криејќи и давајќи експлицитен приказ на внатрешните чувства за доживеаното. Во таа игра на копнежот, уживањето и осаменоста, времето стои создавајќи некој имагинарен свет кој нема допир со сегашниот миг и реалноста. Во таа метафизика на љубовта, со која поетот се занимава, можеме да се прашаме со право: дали љубовта на поетот е во единство со онаа на жената? Дали оптиката на окото и видливиот импулс води директно до срцето и со него се гледаат невидливите нешта? Можеби затоа поетот вели:
Да имав други очи
ќе ти дадев гледање без погледи
и ќе знаеше: очиве ти требаат
за да ме видиш како што те гледам.
Денес ги знам сите разминувања.
Ме разминаа сите во кои те барав
во кои те барам
во кои те бараме:
јас и моите празни дупки
кај што ми остаана твоите очи.
(Разминати очи)
Во игривоста на машко-женската љубов е внесен секој милиметар на нивните тела. Љубовта во исто време е и карнална и етерична. Таа е единство од прсти на кои стои машкото и женското име, во здивот е зборот кој издишува заедништво на воздухот кој е еден за двете битија, во машкиот часовник женското време брои заедничко отчукување, а секое скалило е машки чекор во женската суштина и така заедно се движат кон вечноста. Понекогаш тоа движење е танц, а понекогаш е бавен, тегобен чекор. Со променлив чекор ту брз, ту бавен, поетот нè внесува во последниот дел од неговиот музеј каде мртвата природа пркоси на живиот набљудувач на стварноста. Овие слики се кратки исечоци на времето кое е релативно и не постои:
Времето ми стои в место
и го чека твоето време:
се сретнале две разделби
ветувајќи си вечност.
(Сретнати разделби)
Во вечноста на единствениот миг празнината наоѓа дом меѓу трепките слично како што фотографијата останува заробена во леќите на објективот на фотоапаратот. Секој нов поглед на таа заробена природа, која не е жива според материјалноста, оживува во ментална слика која преизвикува сетилни сензации и која го враќа поетот кон она што е намерно или ненамерно заборавено. Дали заборавот нè поштедува од соочувањето со вистината? Дали бегството во тишината, во отсуството на кажаното, во звукот на зборот е нашиот мир? Отсуството на сето тоа е само привидно, моментално задоволување на умот, кој не сака да знае за вистината, зашто и покрај сè „во заборавот заборавените се сеќаваат само на заборавањето“.
Поетскиот музеј на Димоски, кој е вечен дом на личниот, интимен заборав, е богатство на мигновеноста, на времето минато, сегашно и идно, на времето кое постои и не постои, на љубовта во најесенцијалната суштественост во која се родени, се раѓаат и ќе се родат безброј микрокосмоси од кои е составен човекот. Оваа поезија, покрај тоа што е слика направена во различни стилови и во нив преовладуваат тонови од целиот спектар на бои, таа има и звуковен карактер чиј интензитет се огледува во одличната употреба на парадоксот, оксиморонот, сложените метафори, но и фигурите кои припаѓаат на метаплазмите. Со помош на зборовите, Димоски ни презентира визуелност во која гледаме како машкиот и женскиот принцип, темнината и светлината, вистината и заборавот страсно танцуваат танго. Тоа танго некогаш е во духот на аргентинската милонга во која слободата на движењата, незадолжителноста на формата и опуштеноста на рацете и нозете преоѓа во танцовен чекор со различен ритам и брзина правејќи тоа да биде milonga de amor и да има длабок temblor de gotán[1]. Понекогаш танцот е во духот на либертангото кое ги руши стереотипите и пред нас става нешто ново без притоа да ги заборави традиционалните вредности што од нас ги бара татковината, погледот на мајката или исконскиот оган во домашното огниште.
[1] “Hay milonga de amor, hay temblor de gotán” (љубовна милонга, трепери тангото, прев. Атина Цветаноска) – стихови од песната Santa María (Del Buen Ayre) на групата Gotan project
