Поезијата на Шунтаро Таникава патува како неуловена птица низ омеѓените простори на јазиците, како семе посеано во ноќта што нечујно се преобразува во музика, во филм, во слика или калиграфско писмо, во вознемирувачка или успокојувачка тишина. Тој е најпродуктивниот и најиновативниот современ поет од Јапонија, чии стихови се појавуваат и во школски учебници и во мас-медиумите, но и во прогресивните книжевни списанија чиј канон се состои во рушењето на каноните. Шунтаро Таникава е роден во Токио во 1931 година како единствен син на еден од најистакнатите јапонски филозофи на минатиот век, Тецузо Таникава. Започнал со пишување поезија кога имал седумнаесет години, а неговата прва книга „Две милијарди светлосни години самотија“ ја објавил петнаесет години пред „Сто години самотија“ и ја исцртал архитектурата на осаменоста во неговата поезија како естетски прозрачен ѕид изграден врз историската и естетска вертикала што го пресекува светот на Исток и Запад. Хана Арент, која сметаше дека „поезијата е најблиска форма до самата мисла носејќи го товарот на јазикот и сеќавањето“, вели дека „ништо не суштествува во еднина, дека сè постои за да биде воспримено од некого, дека множественоста е Закон на светот“. Шунтаро Таникава пишува со свест на осознаен осаменик, урбан пустиник чија самотија не е изградена од отсуства, самотија која не е еднина, туку мноштво од внатрешни изгнанства и динамични присуства што се разделуваат и спојуваат како врвови на крилја на преселна птица. Зад почетните стихови на Таникава, како да се крие гласот на Песоа, како што детето се крие зад сопствените дланки: „Да бидам поет не е моја амбиција, / тоа е само мојот начин да бидам осамен.“ Како и повеќето негови современици, така и Таникава верувал дека традиционалната јапонска поезија е заробена во сенката на историската трајна оправданост дека традиционалната јапонска култура се разградува од вербата во сопствената моќ, па се насочил кон западната поезија и култура, со будна археолошка свест за откривање нови или заборавени мотиви, универзуми, канони и версификациски предизвици. Можеби првата отворена патека за премостување на безбедната островска самосвест биле стиховите од омилената книга на неговиот татко, „Страци трева“ на Волт Витман. Таникава потонувал во новите отворени светови, но без да се обидува да втемели национална поезија или идентитет, туку да го обликува она што тој го нарекува „универзална свесност“. Веднаш по завршетокот на Втората светска војна и падот на Јапонија, тој ќе рече: „По поразот, сите вредности во кои веруваа Јапонците беа целосно уништени. Тоа беше период на еден вид вакуум за нас и никој не знаеше во што да верува.“ Пред осаменоста да стане темел на неговата поетска тишина, тој самиот се определил на животна и развојна осаменост со тоа што одбил да се вклучи во редовниот образовен систем и се одлучил за домашна едукација, исцртувајќи ги самиот круговите на припадност и себеспознавање. Речиси во секоја книга поезија тој свесно и храбро усвојува различен модус, стил, стиховна хармонија. Иако неговите зборови се јасни, исчистени од формалност и фигуративност, а неговите стихови лесно се разбираат, сепак неговата поезија е високо софистицирана, остро исцртана како разгранети корења кон небото. Таа е полна со лирски и звучни асоцијации и со иновативни игри на зборови, но под ритамот на песните течат длабоки филозофски мисли и емотивни копнежи. Таникава има способност миговно и без особен напор да ги претопи секојдневните нешта во драматизиран концепт и токму тоа ѝ дава една магнетска особеност на неговата поезија. Неговите песни прво нè освојуваат со зборовите и сликите што изгледаат познати и лесни за разбирање, за потоа да нè поведат во длабочините на една пресекувачка стварност. Лапидарната релјефност на неговиот глас и кондензираноста на мигот, дури и преку наративноста на стихот, се тоа што го одвојува од западните поетички тенденции, а тивката градба на неговите стихови на начин според кој модерноста се чини како да е традиционална (наспроти тенденцијата на повеќето поети традиционалното да го преобразат во модерно) е тоа што го одвојува Таникава од повеќето поети кои доаѓаат од Далечниот Исток. Таникава ја гради својата поетика препуштајќи се на гравитацијата на метафизичното, длабоко расекувајќи го емпириското ткиво на јазикот. Тој од јазикот за поезија ја гради поезијата на јазикот, а физичкото растојание меѓу неговата чиста поетска свест и белата хартија и екран станува пространа лабораторија за поетички експерименти. Во збирката „Кока-кола лекции“ од 1975 година тој вели: „Секој поединечен збор може да се претвори во нешто со непозната големина и маса, и штом некој збор ќе го запоседне умот, може да се поврзе со кој било збор ширум светот, но на крајот може да биде проголтан од тој свет и да умре“. Смртните зборови во поезијата на Шунтаро Таникава ја раѓаат архетипската тишина на безбедноста во утробата на светот, но од семето на мртвата тишина из`ртуваат мелодии што му претходат на вербалниот и текстуален универзум. Затоа неговата поезија не е населена единствено во кафезот на книгата исцртан од стиховите како челични решетки на незаборавот, туку зборовите на Таникава му се враќаат на звукот, стануваат иницијациски оган за многу композитори на џез и современа музика, вклучително и за неговиот син Кенсаку Таникава, со кого честопати настапуваат заедно. „Смртта на авторот“ тој ја насетува и пред хибридните канони на постмодернизмот, предавајќи се на наизменичното пишување „ренги“, на колаборативни стиховни форми, заедно со автори созреани над различни поетички и историски корења и раштркани низ светот, но собрани на една мапа преку тенките изохипси на сензибилитетот.
Критичарите во Јапонија го нарекуваат повоен поет или „New Age“ поет, кој растел заедно со ужасот на Втората светска војна и со убиените детства. Во својата песна „Растење“ вели: „тригодишник / јас немав минато“, „седумгодишник / минатото ми замина назад кон самураите со јазол в коса“; „четиринаесетгодишник / моето минато се усогласи со учебниците“, „осумнаесетгодишник / не знам ништо за времето.“ Макар што израснал над молкот на милитантните стравови и под алармите за воздушните напади, најголемиот негов фронт остануваат хартијата и стиховите врз неа како ископани ровови од црна земја, во кои тој осамен и без штит стрела кон отвореното небо. „Њујорк тајмс“ за неговата поезија објави: „Размислете за тивкоста на овие песни, нивното разбирање за тоа што е да се биде изолиран поединец под синото небо што студено може да означува далечност или оттргнатост. Потоа вратете се на Шунтаро Таникава како момче кое вози велосипед низ чадот на разурнатото Токио по воздушните напади.“ (…) „Единствено во неговите љубовни песни тој го претвора светот во удобно место: така што двајца вљубени луѓе за да бидат егзактни и прецизни во љубовта, се прегрнуваат во тишина кога молчат, а синото небо е пријателско, малите камења се пријателски, табаните од нивните голи стапала изгнасени од собна прашина ја валкаат постелнината, а ноќта полека прави сè да стане безимено.“
Поетскиот глас на Таникава се отелотворува во безграничниот простор меѓу ендемичниот (честопати еретичен и етеричен) лиризам и славењето на антипоезијата, која се спротивставува на сите традиционални поетски архитектоники, мотиви и стилови, а чиј предводник беше неговиот чилеански современик Никанор Пара (1914-2018). Исчистеноста од метафори наспроти силниот отсјај на поетските слики, пак, го носи под дрвото на хаику-мајсторот Башо, кога за да пишуваш за дрвото треба сопственото тело да ти се вкорави во стебло, како што впрочем тоа се насетува во стиховите на Таникава од песната „Дрво“: „Не мрдам од место сè дури не исчезнам. / И натаму си шумолам, се нишам на ветрот.“ Но од друга страна, скудноста на метафори како поетичка штедрост, при поставувањата есенцијални прашања за отуѓеноста од светот среде реата на неговите поствоени отворени рани, го доближува до централноевропскиот мајстор на драмската пауза меѓу стиховите, венцоносецот од 1987 година, Тадеуш Ружевич (1921-2014). Во песната „На плажата“ Таникава ќе напише: „Метафорите ја загубија својата смисла, / бидејќи светот е толку разнебитен.“
Метафизичноста на гласот на Таникава не е пронижена со божествен императив или создателски инстинкт — стварни искушенија низ кои минуваат речиси сите автори кои за своето пишување ја користат амбициозната глаголска именка „творење“. Контурите на неговата бестелесност кога пишува, се исцртуваат врз природата, процесите и предметите што ги зачувува во стиховите и ги спасува од `рѓата на историскиот молк или од светкавоста на амбалажата на актуелноста. Наместо „Бог е сè!“, кај Таникава „Сè е Бог!“. Сè е подеднакво важно и неважно, и видливо и зад границите на сетилата. Во неговата поезија предметите воспоставуваат нови односи со светот и со сопствената функционалност — дупката добива свој глас како чкрт на тешка порта што се отвора кон непознати меѓусветови; и клопчето оживува кога се откорнува од плетивото како човек што се откорнува од припадноста на догми и кланови; и чевлите имаат срце и покрај тоа што не прозборуваат ниту збор. А можеби и токму затоа нивното срце е раширено како крилја над сè што е (при)земно. Во овој нов, бодријаровски „систем на објектите“ се крие алтернативниот говор на светот, говорот надвор од фотоапаратите на кусата туристичка меморија, надвор од инвентарната свест на староседелецот потонат во сигурноста на рутините и непроменливиот распоред на предметите.
Целината на поетскиот свет на Шунтаро Таникава е изградена од парчиња стакло скриени под песокот на секојдневието, заштитени од баналноста на видливото. Сè може да се смести во искористената кутија на светот кој се срушил за да се изгради нов живот од скршените парчиња залепени со лак приготвен од благородните метали на постоењето. Временското ехо на грнчарската техника кинцуги минува и низ фрагментите на поетските универзуми на Таникава и ги покажува блескавите пукнатини врз телото на песната — не како казни на времето, туку како префинети одблесоци на кревкоста на светот.
Неговата поезија кај нас првично е приопштена преку збирката „Дреболии“ објавена во едицијата „Плејади“ на Струшките вечери на поезијата, во 2005 година. Книгата содржи стихови од негови три книги: „Дреболии“, „Голо“ и „Слушање“, во препев на Зоран Анчевски, кој во поговорот „Песната треба да се вкуси“, вели: „Според Таникава, во креативниот процес поетот мора да остане „неутрален“. „Јас мора да се оттргнам од секојдневната лутина, радост или тага; треба да станам неутрален медиум кој остварува врска меѓу читателот и јазикот, небаре празна цевка што во себе апсорбира зборови од непознатото,“ вели Таникава. Затоа песните на Таникава најчесто функционираат како „објективни корелативи“ кои не ја пренесуваат личната емоција на авторот, туку преку низа настани и ситуации предизвикуваат еквивалентни емоции кај читателот.“
И во своите прозни песни, и во сонетите, и во повеќеслојната лингвистичка архитектоника на стихот, гласот на Таникава е успокојувачки како небо меѓу соголени гранки, глас што ја раѓа будноста на граничните отсуства на човечност. Неговиот пријател и венцоносец на Струшките вечери на поезијата од 1996 година, Макото Оока (1931- 2017), во „Песната на пламенот“ ќе напише: „Човештвото се плаши од мене / зашто сум крајно несебичен.“
Осаменоста на поетот Шунтаро Таникава е чин на безусловна несебичност, чин на будност наспроти човечкото заедништво во војните и „течните стравови“ (Зигмунт Бауман). Само зад воздушните решетки на осамата, може да се почувствува преобразувањето на стравот во основен енергенс на актуелните географски преместувања на телата и на копнежите. Само седнат врз тивката платформа на внатрешната длабочина и лична сегашност, може да се избегне оружјето на наметнатото колективно минато, чиј разорен дострел не може да се пресмета ниту со заедничкиот периметар на сите познати пустини. Кога зборуваме за епитетите на поетот среде војни и болни сведоштва за болката, чесно е да се избегне истрошената фраза „вистински поет“ (уште медиумите го користат зборот „вистински“ при платена реклама за нова серија од истиот производ) и да се побара „поет на вистината“ кој среде војни одбива да препродава лузни и отворени рани, кој сведочи и предупредува од повторување на сите химни на убиствата. Во песната „Старо радио“, Таникава пишува: „Гласот дава вести за сега, / но звучи како глас од минатото. / Истиот брановиден глас, познатиот статичен, / ладен, неутрален акцент што известува за војната.“
И покрај тоа што поп-културата е засадена надвор од флексибилните огради на езотеричното, Таникава ги преобликува иконите на новото време (кока-кола или Мики Маус) рашрткани во пределите на дофатливото преку дисперзивната сила на медиумите и го гради апсурдот на нов интимен и припитомен метапоп-свет. Шунтаро Таникава е сосема свесен за новиот универзум на течнокристална присутност во кој ја губиме телесноста и стануваме ангели на информацијата којашто ранува подлабоко од куршумот, којашто не се покажува на рендген-снимките и кога ќе го пробие штитот на сомнежот. Во песната „Весник“ тој го опишува човекот, на прагот од гнилежот на човештвото: „Убиствата ги чита ко бајки, / извештаите за раст на берзата го скокоткаат, / а од воените преврати паѓа во транс. / Седнат ко крал на веце-шолја, ги голта / бесконечните ужаси на овој свет.“
Во поезијата на Таникава мала е разликата меѓу немирот врз тронот и веце-шолјата, меѓу спокојот на несовршеноста и сонот. Ужасите можат да бидат убави доколку се далечни, а убавината ужаснувачка доколку е блиска. Како да се извика од убавина под небото на воените стравови? По кожата ни тече беснилото на војната, која убива долго пред да настапи смртта. Прашањето за смислата на поезијата по Аушвиц, треба да се преформулира во прашање за смислата на војни по Аушвиц. Поезијата е повеќе од потребна преку својата ранлива освестувачка стварност и тивката каменокршачка острина. Збигњев Херберт рече дека „поетот е како барометар за духот на една нација. Тој не може да го промени времето, но тој ни покажува какво е времето.“ Шунтаро Таникава е глас што доаѓа од четирите страни на светот и од сите епохи одеднаш. За секоја брчка од неговото лице постои по една војна, но над секоја линија од отпечатокот на прстите што пишуваат, постои по еден внатрешен мир, по еден спокоен егзил во благата светлина на имагинативното. Во песната „Ноќ“, предупредувачки пишува: „Луѓе / безумно / поробуваат други. // Срцето / и натаму плови / без зборови // кон некого, / кон темнина, / кон бледа светлина.“
Привилегија е да се загубиш сам меѓу две војни како самурај меѓу два гроба, да исчезнеш меѓу две гранки од семејното стебло, меѓу две идеологии. Шунтаро Таникава е тука да потсетува на чистината на разголениот живот, на нежната десакрализација на убиствените вистини — наследени, а неосознаени. Тој е тука да посочи на празнините на човековиот лик долж болната историја на униформираното паметење. Во песната „Порта на виножитото“ пишува: „Посакувам извор доволно студен за прсти да пресече / да бликне зад војник на умирање во пустината. (…) // Виножито се крена ко порта кон некаде. / Еден ден би сакал да минам низ таа минлива порта.“
Таникава ни кажува дека патувањето постои и без присутвото на далечините — географски, пандемиски или милитарни. Портата кон другоста во неговите стихови е надвор од мерните инструменти и од архитектонските скици. Илзе Ајхингер велеше: „Да се пишува, е да се учи како да се умре.“ Растојанието од првата стапка на детството до гробовите надвор од мајчиниот јазик беше иницијациска патека на многумина современи поети и поетеси кои бегаа од наследените спомени на историјата или од раздразнувачкиот глас на сегашноста. Сепак, Таникава се враќа во земјата на својот јазик да ги живее нејзините внатрешни туѓости и да пишува, чиниш секоја негова нова песна ја носи топлата длабочина на епитафна резба врз студениот камен на човештвото. Во „Клуч од зборови“ пишува: „Има врата, клучот од зборови не сака да ја отвори. / Живееме во земја каде дури и мајчиниот јазик ни се чини туѓ. / А таа е нашиот вистински дом.“
Таникава пишува за оние кои немаат споменици, но имаат топли сенки и спомени и низ микросветот на семејството ја испишува својата интимна биографија на детството. Хронологијата на личните сеќавања е во конфликт со календарите и со усвоената митологија на важноста, и од оваа битка се изродуваат неговите рефлексивни стихови, посебно изразени во збирката „Голо“. Тој ги напушта сигурноста и топлината на огништето и заедничките спомени, сè додека не сфати дека најбезбедни се покривите врз кои слетуваат птици и дека патувањето е само заборавено враќање. Неговото раскинување со традиционалноста не е поништување на азбуката на вродената припадност, туку преобликување и преиспитување на актот на присутност во повеќе простори и епохи одеднаш, без да се поништи ранливото тело. Читајќи ја неговата песна „За Џон Колтрејн“, напишана кога сум се подготвувал да се родам во моето несовршено тело, често ми одекнуваат последните стихови: „Ги затворам очите, / среќен што не гледам визии; / но можеби еден ден стравот од нив / ќе ме полуди.“ Колтрејн бил визионер ранет од сопствените звучни визии, кој по оваа песна на Таникава ќе го гледам како сенка на ѕидот од празна сцена, со самурајски меч во рацете наместо со саксофон.
Минливоста на каноните, диктаторите, гробовите… Минливоста на смртта, правта и препородите… Ние сме само гости во световите на Таникава, макар што и тој избегнува да биде домаќин на сонот за трајност. Во една песна вели: „Гости сме на тревата, / на дрвјата, / на птиците / и на водата. (…) // Но предоцна е / да се оди другаде, / оти смртта си зачнува / нов живот.“ Се верува дека Хокусаи (1760-1849) ги изговорил овие претсмртни зборови: „Ако небото ми даде само уште пет години подолг живот, би станал навистина голем сликар.“ Животната поетика на преиспитувањето и себесомнежот е природен дел од книжевното битие на Шунтаро Таникава, кој и во своите деведесетти години од животот пишува и размислува за подобрување на писмото и кога телото се одмора од динамиката на болните стварности. Еден друг венцоносец, Никита Станеску (1933-1983), пред точно четириесет години меѓу отворените и ископани очи од фреските на Св. Софија, во својот говор „Арс поетика“ рече дека сака да се потпишува под своите песни како: „Никита Станеску: тој што лудува по поезијата“, онака како што се потпишувал неговиот духовник Хокусаи: „Хокусаи: тој што лудува по цртежот.“ Станеску тогаш рече дека ако целото човештво би можело само една секунда од неговото размислување да молчи, тогаш дрвјата, планините и ѕвездите би се раздробиле на парчиња; дека големината на човекот се состои во тоа што Зборот го има на два начина: еден за убавината, а другиот за тагување по вистината. Шунтаро Таникава е мигрант на вистината и тишината. Тој не трага по апсолути, туку по вистинити мигови како нечуен ловец на ветер со мрежа за ловење пеперутки. Кога светот ќе возврати со пропаст или разурнување како нужна вистина, поетот се враќа во напуштената корупка од гласови да ги побара вистините на алтернативното постоење. Во „Давање песни на луѓето“, Таникава пишува: „Песните се ветре што ткае пат меѓу луѓето. / Тие го озаруваат со молневит блесок / лицето на вистината.“, додека „Другари поети“ ја завршува со стиховите: „И вие, другари поети, преговарате за сплетканиот пат на граматиката, / во обид да допрете до друга вистина.“ А другата вистина е осаменоста или тишината, невкоренетоста во плодовите и зборовите изложени на пазарот, надвор од својата суштина. Симон Вејл вели: „Да се биде вкоренет, можеби, е најважната и најмалку признатата потреба на човековата душа.“ Корењата на поезијата на Таникава растат меѓу минералите на длабоката осама, каде што тишината е почеток на создавањето, вдишување пред издишувањето на првиот збор. Арс поетиката на современиот јапонски поет е болна и алхемичарска — од тишината да создадеш јазик, со тишината да кажеш за гласноста на светот, како птица што со молкот навестува бомбардирање. Стихот на Роберт Фрост вели: „да бидеш социјален, значи да простуваш“, а Шунтаро Таникава низ напукнатите прозорци на поезијата нè учи да си ја простиме суштинската, универзумска осаменост.
