Од-повеќе-видови
Сите работи се од-повеќе-видови. Луѓето што живеат тука се разликуваат од луѓето што живеат каде било, еден јазик се разликува од друг јазик, празникот што се слави дома се разликува од празникот прикажан на темноцрвениот телевизор. Ништо не е сеедно. Туку е сè два. Или три. Или четири.
Предвечерје на Божиќ. Тројцата седиме пред украсената елка преполна со бои и пееме. Всушност, не пееме сите тројца, затоа што не ги бидува сите за пеење. O, Tannenbaum …, пееме, небаре малечок хор, само Баба и јас, зашто Дедо, седнат отспротива, повеќе мрмори отколку што пее. Тој не го зборува јазикот на оваа песна и веројатно само од тоа што го слуша може да претпостави дека во песничкава пофално се пее за елката и за тоа колку е таа стамена. А од тоа што го гледа може да заклучи дека се пее и за тоа дека во зима, кога секаде има снег, чудесното дрво со зелени иглички се извишува пред нашите очи, преполно со шарени украси.
Обратно, кога со Дедо на романски јазик ја пеам Елко, елко…, Баба е таа што тивко мрмори, иако таа го разбира јазикот на оваа песна – и подеднакво го зборува. Но, бидејќи ретко славиме заедно, го остава дедо да го води пеењето, а јас да го придружувам. Различните јазици на кои се пее песната ниту оддалеку не нè одделуваат толку колку што нè зближуваат нејзината мелодија и заедничкото славење. А што се однесува на мене – јас ги сфаќам двајцата и многу добро знам дека тие пеат за истата работа, на двата соседни јазика што Баба и Дедо секојдневно ги користат кога треба нешто да си кажат, и се надополнуваат, подметнувајќи крадешкум, а се во корист на добрососедските односи меѓу различните зборови и понекој детаљ: O Tannenbaum, на германски, не значи „О убава елко“, туку само „Елко“.
Исто како и со пеењето, јас сум единствениот што може со двајцата да зборува на секој од нивните јазици посебно. Затоа што Дедо јазикот на Баба не го зборува, а таа јазикот на Дедо не го пее.
Затоа што и самите Баба и Дедо се од-повеќе-видови.
Истото се однесува и на поштенските картички што ги добиваме за Божиќ. Едната е од пријателот на Дедо, чичко Сучиу, кој живее овде во населбава – Баба го нарекува Saufbruder – „пријател по чашка“. Јас го викам Чичко. На германски чичко е Onkel. Onkel на германски значи и вујко. За чичко Сучиу најдобро е да се зборува на романски затоа што тој не е вистински вујко, туку обичен чичко. Кога ќе дојде понекогаш кај нас на чашка и на муабет со Дедо, тажно го втренчува погледот во винската чаша, која е полна-праз¬на-полна-празна-полна-празна, раскажувајќи ги постојано истите стории за времето што веќе не постои. Раскажува дури и кога му снемува зборови со кои може да се раскажува. Потоа молчи, продолжува тажно да гледа, а подоцна – Баба мисли дека, колку и да е рано, кога ќе седне Дедо на по една чашка со чичко Сучиу, секогаш е доцна – си заминува дома. Шетајќи често угоре-удолу по нашата улица, колку за да се увери дека улиците сè уште водат во вистинските насоки, неретко застанува и пред нашата порта. За Божиќ ни праќа честитка на која се прикажани деца облечени во романска народна носија што весело пеат во снег изработен од светкав песок залепен на честитката, на која пишува „Среќни празници“. Картичката ја добива Гица поштарот и нешто подоцна ја наоѓаме во поштенското сандаче закачено на нашата порта, токму таа порта кон која улиците водат во вистинска насока.
Другите поштенски картички што ги добиваме исто така се во боја, а на нив се гледа еден полничок дедо облечен во црвено-бело-црно, како ита со една брза санка влечена од елени, а над сето тоа напишано со расфрлани букви: Frohe Weihnachten, што на германски значи „Среќни празници“. Ниту Дедо Мраз, ниту поштенските картички со живи бои не се од тука од нашето место. Баба ни ја чита нивната содржина: Frohe Weihnachten wünschen Georg und Familie или Michael und Familie. Тие што ни посакуваат среќни празници се нашите вујковци – и тоа вистински вујковци – поради кои Гица поштарот минува низ многу улици додека да ни ги достави.
Затоа што двајцата вујковци ни ги праќаат честитките Одгерманија.
Ние сме тука. Но не сме сами – и тука не е единственото место на светот. Небото, тоа е вистина, завршува во шумите отаде калето и потаму од долината, а лево и десно до каде што ти гледаат очите преку ридовите не е ништо друго, туку само еден дел од од-повеќе-видови. Затоа што на светот постојат и други места, и тоа најмалку две. Или три.
Едно од местата се вика Жиберт и таму живее прадедото Отата. Од горе од калето се гледаат само врвовите на ридовите околу селото, а дотаму се стигнува само со автобус. Таму се зборува на јазикот на Сасите , јазик што некои од овдешните луѓе, мештаните, воопшто не го разбираат. Во Жиберт луѓето ем ја газат ем ја обработуваат земјата затоа што, од една страна, улиците не им се асфалтирани, туку земјени, и само пред чардаците на куќите земјата е поплочена со речен камен, а од друга страна, тие по цели денови работат наведнати над полињата што се наоѓаат на влезот во самото село и ја превртуваат и ја копаат земјата со своите алати со долги дршки. Катадневно кон полињата на Жиберт заминува еден бучен автобус полн со луѓе, а дотаму носи саде неколкумина, кои по неколку часа ги враќа назад во обратна насока. Неколкутемина сме Баба и јас. Автобусот нѐ носи до нашата многубројна родбина што живее таму, а нѐ враќа назад кај oсамениот Дедо.
Другото место се вика Дакија. Од горе од калето ова село, кое е сместено помеѓу нашето село и Жиберт, лесно може да се забележи поради високиот и остар врв на црковната камбанарија и неколкуте коси покриви што се наѕираат до неа. И таму некои луѓе се симнуваат од автобусот, а некои се качуваат. Дакија е попатна станица помеѓу нашето небо и земјата од Жиберт, во која постојано некој чека.
А постои и место наречено Вогерманија. Тоа е едно место што е ем добропознато ем недофатливо: постојано се наоѓа некаде, а во исто време го нема никаде. Вогерманија не може да се види од никаде, па ниту од горе од калето. Па, иако не се гледа, чиниш сите знаат за него. Од тоа место одвре¬ме-навреме доаѓаат познати семејни лица. Нивното доаѓање предизвикува возбуда и разговори, но тие бргу си заминуваат. Да отидеш на посета на Вогерманија, како на пример во Жиберт или кај Отата, е невозможно. Натаму не вози ниту еден бучен автобус, а таа земја постои само во приказните што се раскажуваат за неа. А во молчешкум одново и одново прераскажаните приказни, таа е преставена како земја на бајките. Луѓето што заминуваат во таа измислена земја веќе не се појавуваат и сосема исчезнуваат. Но има и такви што одвреме-навреме се појавуваат, се претвораат повторно во такви какви што биле и за тоа време шират нови бајки. Потоа, пак исчезнуваат, некаде на крајот на главната улица, и постојат уште само во приказните на тие што остануваат. Вогерманија се чини дека е едно доста жално место: сите кои доаѓаат на кратко од таму, и тие што таму заминуваат засекогаш, кога си одат, испратени се со плачење. Некои од нив плачат и кога доаѓаат.
Изгледа дека некаде има уште едно такво место што не постои: Букурешт. Не дека е некое место од бајките, но често се појавува во разговорите. Од таму не доаѓаат среќни луѓе и никој не плаче кога некој ќе замине таму. Кога ќе се погледне во таа насока, ниту црковна камбанарија се гледа, ниту автобус полн со луѓе. Таму не живее никаков Отата – и тоа место го нема под нашето небо. Лесно може да се каже дека тоа место не постои затоа што не можам да си замислам како изгледа. Таму живеат двајцата луѓе што имаат врска со местото во кое живееме и со сите нас и, конечно, со целата приказна, но ретко доаѓаат. Тие се нарекуваат родители, вистински родители. Тоа е за мене еден таинствен збор, небаре затворен во шише и осуден да талка по морињата.
Како што стојат работите, изгледа дека Баба и Дедо воопшто не се мојата вистинска мајка и мојот вистински татко. Секој од нив, некое време, стрпливо ми објаснува за да сфатам. Таткото и Мајката се лицата, двајца весели луѓе, што одвреме-навреме нѐ посетуваат и секогаш се чувствуваат како дома.
Родителите живеат токму во тој Букурешт, место што се наоѓа отаде Дакија и Жиберт и кое од горе, од калето, не се гледа. Кога доаѓаат кај нас, за нив се вели дека дошле од Букурешт.
Горе, во предната соба, над телевизорот, помеѓу прозорецот што гледа кон калето и зеленото бифе, кое изговорено на германски јазик се нарекува Kredenz, а кое преведено на романски се нарекува креденец, на ѕидот виси, во една тенка позлатена рамка, една слика со многу синa боја. Светлосина и со понекоја потемна нијанса. На една осамена карпа крај морскиот брег, помеѓу небото и земјата, седи една осамена девојка во тиркизен фустан налик на пена и во капела со тантела со боја на облаците, држејќи на рамото отворено чадорче. Нејзиниот нежен и сонлив поглед се губи во далечините, над морето, некаде кон калето. Затоа што седи со грбот кон зелениот креденец, а чадорчето ја штити за време на топлите денови од напливот на сончевите зраци што навалуваат низ прозорецот. Боите на морето, на небото, на фустанот и на чадорчето се мешаат. Единствено нејзиното лице е осветлено од сонцето – тоа од сликата – и тоа и карпата се разликуваат и имаат боја на светол песок. И тие понекогаш болскаат, но само кога во собата продираат зраците на надворешното сонце.
Кога ја прашав Баба која е жената на сликата, таа воздивна и тивко ми рече:
– Тоа е мајка ти.
Зошто тогаш едноставно не рече „тоа сум јас“? Сепак, не може да е Баба. Иако Баба ја гледам почесто, таа никогаш не гледа кон морето. Тука не постои море. Само шуми, полиња, пасишта, калето. Значи, мора да е некој друг. Од некаде далеку, каде што не постои море. Некој што ми припаѓа. Една мајка, која исто така припаѓа некому. Ако е така, тогаш зошто да не ми припаѓа мене?
Во средната соба, на ѕидот пред пијаното, во триаголникот што го сочинува заедно со креденецот и радиото, во една широка рамка од темнокафена боја, покриена со стакло, се наоѓа една голема фотографија. Од под една железна капа набљудува едно строго лице, обраснато со силна, црна и густа брада. Кога ја прашав Баба кој е тој човек, нејзиниот одговор уште повеќе ме расколеба:
– Тоа е татко ти.
Соседот Мелкиор, татко на три деца, е полничок и весел човек, носи сплескан качкет на главата и сини шорцови, тера свињи и носи вреќи на грб. Шулер, кој живее отспротива, таткото на Ингрид и на Миши, поскоро е молчалив човек и секое утро оди на работа со една црна чанта. И таткото на Емерих е повлечен човек, често седи пред куќи, во една бела фотелја од ракита, со ќебе префрлено над колената, и втренчено гледа во улицата. По сè изгледа и татковците се од-повеќе-видови. Заедничко за сите нив е што катадневно ја вршат истата работа и нив човек може да ги види секој ден. Само лицето од фотографијата во средната соба, тој со железната капа што има строг поглед, никако да се појави и барем еднаш да биде со мене. Иако, ако размислиш малку, таквиот поглед полесно се поднесува кога таков некој човек не е до тебе.
– Тука татко ти го глуми Михај Витеазул 3. Треба да си горд на него.
Немав некоја корист од тоа што го кажа Баба. Како можам да бидам горд на некого кого не го познавам? И како може некој да глуми некого? Хм, да… и јас понекогаш, кога си играм со количките и со гумените животни, глумам дека сум тие и им ги имитирам звуците и однесувањата. Така некако, изгледа веројатно, и глумењето Михај Витеазул, кој живеел многу одамна во една бајка. Во една романска бајка. Или можеби Баба погрешно се изразила – можеби сакала да каже дека тој си играл со Михај Витеазул?
И јас би сакал некогаш да можам да глумам во некоја бајка и да си играм со некого…
ПРЕВОД:
Ермис Лафазановски e современ македонски раскажувач, романсиер, преведувач. Автор е на десетина авторски книги. Добитник е на неколку книжевни признанија, меѓу кои и наградите: „Стале Попов“ и „Прозни мајстори“. Расказите му се преведени на голем број домашни и странски антологии, а романот „Храпешко“ досега е преведен на осум јазици. Преведува од романски јазик и досега има преведено дел од значајните современи романски автори, како што се Мирчеа Картареску, Дан Лунгу, Јоана Парвулеску, Џорџе Арион, Лучијан Дан Теодорович, Филип Флоријан. Претседател е на Македонскиот ПЕН центар и член на Друштвото на писателите на Македонија.
