Најновите истражувања покажуваат дека во народниот календар е кодиран прецизен астрономски код, а датумите на народните празници одговараат на одредени ѕвездени констелации, кореспондирајќи со распоредот на планетите и соѕвездијата во одредени периоди од годината. Круцијален доказ на тезата дека народните празници се тесно поврзани со древните знаења од областа на т.н. „народна метеорологија“, претставува фактот кој дури во нашава современост го потврди науката, признавајќи децидно дека народните празници во себе кријат големо астрономско знаење. Не фигуративно, туку буквално: неодамна НАСА ја потврди мистеријата поврзана со празникот Преображение, давајќи научна поткрепа за народното верување дека „на овој ден се менуваат горите и водите“. Споменатото верување (дека на празникот Преображение се менува квалитетот на водата), кое е жилаво вкоренето во нашата народна традиција, беше потврдено со податоците од вселенските сонди на НАСА кои покажаа дека во неделата околу Преображение, дождот го менува хемискиот состав на земјата. На тој начин НАСА даде убедлива потврда и несоборлив доказ дека датумите на најголемите народни празници, воопшто не се произволни (како што не е произволна и обредната практика прикрепена кон овие празници), туку дека се строго астрономски засновани. Сателитското мерење на активноста на Сонцето, покажа дека годишните сончеви електромагнетни циклуси, се причина за одделни метеоролошки феномени: испитувањето потврди дека во периодот од Ѓурѓовден до Преображение, во дождовните капки се присутни тешки хемиски елементи кои надоаѓаат како млаз од елементарни честички (т.н. сончев ветар), а веднаш по празникот Преображение, концентрацијата на овие елементи драстично се намалува и дождовната вода нагло ја менува pH- вредноста (од pH фактор 5/6 станува – неутрална). На овој начин, НАСА-технологијата не само што ја разјасни мистеријата на празникот Преображение (секако и на Ѓурѓовден, кога доминантна обредна пракса претставува обредното капење, или обредното тркалање по роса – за да се поттикне фертилитет¹ ), туку ги потврди и народните претстави за Ѓурѓовден и Митровден, како денови/празници кои ги омеѓуваат двете полугодија во годината. Имено, испитувањето на НАСА покажа дека токму во овој период од годината, редовните електромагнетни циклуси на Сонцето предизвикуваат загревање на северната хемисфера на Земјата (на истиот начин, и нашиот народ воочил дека токму по Митровден, Сонцето ја намалува својата активност на северната хемисфера, отварајќи го „зимското полугодие“). Очигледно е дека народниот календар во себе ги има инкорпорирано древните знаења од космичката метеорологија – познавањето за промените на електромагнетното зрачење на Сонцето (појави кои се регистрирани дури со напредната технологија на 21-от век, а сателитските мерења и прецизните хемиски мерења се изведени дури во 2011 година).
Овие податоци се доволен показател дека најпосле треба да го ставиме прстот на чело, да се преиспитаме околу нашите ставови по однос на „примитивноста на предците“ и „напреднатите знаења на потомците“, со други зборови, да се свртиме посериозно кон народната традиција, да не го потценуваме знаењето на нашите претходници, туку да учиме од нивното долговековно искуство. [pullquote align=”left”]Веќе нема сомнеж, народната традиција е една голема „фактопедија“, богата енциклопедија на знаења и искуства, која ни стои на располагање, само доколку расчистиме со основната предрасуда – дека знаењата на нашите предци се заостанати и „примитивни“[/pullquote] Веќе нема сомнеж, народната традиција е една голема „фактопедија“, богата енциклопедија на знаења и искуства, која ни стои на располагање, само доколку расчистиме со основната предрасуда – дека знаењата на нашите предци се заостанати и „примитивни“. Напротив, тие ги поседувале древните знаења, кои ние (под налетот на цивилизацијата) неповратно сме ги изгубиле. Факт е дека нашите предци одамна ја воочиле врската на одредени природни феномени со астрономските појави. Тие добро ги познавале природните ритми, перодичната смена на денот и ноќта, смената на годишните доба, лунарните фази, закономерностите во годишното движење на Сонцето. Со поглед вперен кон ѕвездените зони, следејќи ги внимателно космичките ритми, луѓето некогаш умеле непогрешливо да препознаат каква порака им испраќа Природата (Космосот). Секое отстапување од вообичаениот космички ред (лунарната или соларната еклипса, потполното или делумното помрачувањето на Месечината и на Сонцето), го доживувале како најава за можна катастрофа (предвесник на војни, епидемии и други помори), како егзистенцијална закана која морала да биде неутрализирана со строго утврдени обредни дејства (понекогаш, и со принесување жртви). Во архаичното доба, тоа астрономско и метеоролошко знаење, го чувале и пренесувале некогашните пагански свештеници – жреци, кои истовремено биле искусни „ѕвездочатци“, супериорно инволвирани во астрономското знаење. За „ѕвезденото знаење“ на нашите претходници, сведочат и праисториските опсерватории (од типот на Кокино, Стоунхенџ и редица други) како природни локалитети кои се користеле за набљудување на небото (во овие природни опсерватории, засведочено е постоење на одредени ориентири кои прецизно го покажуваат местото каде изгрева или заоѓа Сонцето, маркирајќи ги на тој начин солстицијот и еквинокцијот). За среќа, овие древни календарски знаења, се длабоко вкоренети и во нашата народната традиција, за што сведочи фактот дека луѓето од руралните средини сè уште знаат да го одредат времето (во годината, или часот во денот) со помош на сонцето и ѕвездите.
Во оваа прилика (и за потребите на оваа рубрика), без претензии да влегуваме во расправа со теолозите, врз основа на повеќе научни дисциплини (историја на религии, компаративна митологија, антропологија, етнологија, етнографија, фолклористика и сл.) си земаме за право да ги интерпретираме денешните големи христијански празници, како деривати, или супститути на некогашните пагански празници од старословенската древност. [pullquote align=”right”]Според истражувачите на старословенската претхристијанска религија, клучните народни празнувања се поврзани со годишниот круг на Сонцето[/pullquote] Според истражувачите на старословенската претхристијанска религија, клучните народни празнувања се поврзани со годишниот круг на Сонцето (во прашање се празници со нагласен соларен предзнак). Следејќи ја годишната патека на Сонцето, поточно – привидното движење на Сонцето во текот на годината, повеќето народни празници гравитираат околу четирите кардинални астрономски точки: 1. зимската краткодневица, 2. летната долгодневица, 3. пролетната рамноденица, 3. есенската рамноденица. Всушност, новата година кај Старите Словени започнувала на денот на пролетната рамноденица (пролетниот еквинокциј). Оттука, во сите пагански календари, февруари е последниот месец од годината, по што настапува новата сезона, кога ќе отпочнат новите земјоделски активости по периодот на зимското затишје. Во таа смисла, март е првиот месец и во старословенската нова година, а на 1-ви март или Летник (во нашата народна традиција), се изведува обредна пракса која коинцидира со новогодишната обредна практика. Всушност, во своето паганско доба, нашите предци ги ги славеле почетоците на летното и зимското полугодие, а поделбата на соларната година (наречена лето) се одвивала според еквинокцијот. Насекаде низ Европа, на небесната поделба на годината според солстициумите, ѝ претходела поделбата на годината според еквинокцијот, при што пролетната рамноденица (21/22 март…оваа година – 20 март) го отвара летното полугодие, а есенската рамноденица (21/22 септември) го најавува зимското полугодие. Оваа поделба на годината на две половини (две полугодија, или две сезони: лето и зима), во празничниот народен календар ја сугерира значењето што им се дава на двата големи народни празници (Ѓурѓовден и Митровден), кои имаат статус на „меѓници“, бидејќи на овие денови започнуваат и завршуваат стопанските активности. Не само во аграрните, туку и во сточарските култури, стопанската дејност е разгранична според зимното и летното полугодие: аргатите се ангажираат од Ѓурѓовден до Митровден, стоката се носи на пасиштата на Ѓурѓовден, а во пресрет на зимата, на Митровден сточарите ја напуштаат планината и се враќаат дома).
Врската на народните празници со соларните точки, може да се согледа и во настојувањето на митолозите, Коледе/Божик да го експлицираат како персонификација на зимскиот солстициј (22 декември), а Купало/Иванден (22 јуни) како празник кој го чествува летниот солстициј. Во март кога се празнува пролетниот еквинокциј, кај некои словенски народи, обредно се испраќала божицата Марена, и се пречекувала Весна, божицата на пролетта (кај многу словенски народи, во првата недела по Велигден обредно се спалува куклата Марена која ја претставува старословенсакта божица на зимата и смртта, што го симболизира крајот на зимското полугодие). Обредната пракса прикрепена за есенскиот еквинокциј (22 септември) коинцидира со празнувањето на Мала Богородица (можеби како словенски дериват на мистерискиот култ на Персефона која заминува во подземјето), а празникот на старословенската божицата Мокош (кој секогаш се чествувал во петок), го најавувал крајот на есенското полугодие (празнувањето на деновите на Мокош, во периодот од 25 октомври до 1 ноември, во христијанството ќе се поврзе со денот на Св. Петка). Свети Ѓорѓи го „покрива“ паганското чествување на богот Велес, а Свети Илија го супституира најголемиот пагански празник посветен на громовникот Перун (Перунден, 20 јуни), кој се чествувал кон средината на летото, во најсветиот период од годината, кој налагал и принесување човечки жртви, по што можела да започне жетвата (со Перун е поврзан и празникот Илинден, кој се празнува во август). Во сите пагански религии со аграрен предзнак, почетокот (и крајот) на жетвата е придружен со најстрога обредна пракса, која „изнедрила“ два големи празника на жетвата, кои се препознатливи и во нашата современост.
[pullquote align=”left”]во старословенскиот пагански календар, покрај празниците поврзани со солстициумот и еквонокцијот, клучна улога имале и празниците во чест на почетокот и крајот на жетвата[/pullquote] Оттука, во старословенскиот пагански календар, покрај празниците поврзани со солстициумот и еквонокцијот, клучна улога имале и празниците во чест на почетокот и крајот на жетвата: почетокот на жетвата, коинцидира со празникот на богот Перун, но датумот на ова големо паганско празнување варира кај различни словенски народи – некаде се празнува во јуни/јули, а во поладните предели (во посеверните земји) дури во август, бидејќи климатските прилики го диктираат/условуваат датумот на почетокот на жетвата (кај нас, месецот јуни се нарекува жетвар, а празникот Петровден – 12 јули, има непосредна врска со жетварските активности). Празникот посветен на крајот на жетвата, исто така е варијабилен и обусловен од временските микро-прилики во одредени региони, поради што овој крупен пагански празник (за кој опстојно говори Џ. Фрејзер во монументалното антрополошко дело Златна гранка) се прикрепил кон различни празнични точки од христијанскиот календар.Во народниот празничен календар, во старословенската древност, се празнувале и два големи празника во чест на мртвите (големи свечености од доменот на култот кон мртвите) кои се чествувале на почетокот на летното и зимното полугодие (на пролет и на есен). Паганските „денови на мртвите“, опстанале во сосема неизменета форма и по примањето на христијанството: прикрепени за пролетната и есенската задушница, и денес се слават на идентичен начин како во старословенското паганско доба, кога се посетувале „домовите на мртвите“ и им се оставале „понуди“ во храна и пиење (во прашање се познатите пагански ритуални гозби со мртвите).
Покрај директната поврзаност на народните празници со солстициумските и еквинокциските соларни точки, поголемите пагански свечености несомнено биле поврзани и со култот на старословенските божества, кои биле почитувани како „владетели“ на одредени сезони. Така, во зимското полугодие обредно се чествуваат деновите на богот Велес/Волос, во пролетното полугодие доминира култот на богот Јарило, летната сезона е поврзана со празнувањето на громовникот Перун, есенското полугодие носи хтонско обележје и се поврзува со божицата Мокош, а зимската сезона која треба да обезбеди реверзибилност на годишниот круг, му е посветена и на стариот бог т.н. Коледбог, кој умира за повторно да воскресне во ликот на младиот бог Сварожик (Божик). Покрај „сезонска експликација“ која култот на одредено старословенско божество го поврзува со сезоната којашто ја управува, споменувањето на „младиот и стариот бог“ (Сварожок/Божик-Коледбог) нуди можност и за поинаква интерпретација: одредени соларни божества да се третираат само како теоморфози на едно единствено соларно божество, поточно како персонификации на клучните фази низ кои поминува Сонцето во текот на своето годишно движење. Соодветно на тројната митологизација на одделните фази на Месечината (млада месечина, полна месечина, гинеж) преку лунарната тријада: Артемида-Селена-Хеката, би можело да се препознае слична „соларна тријада“, која би се однесувала на одделни соларни фази (1. намалената моќ на Сонцето во текот на зимскиот солстициј, ја еманира стариот Коледбог,2. концептот за новородениот бог-сонце, се поврзува со Сварожик/Божик, 3. сонцето кое за време на летниот солстициј се наоѓа во полна сила се деифицира како Јарило/Купало). Врз основа на овие теоморфози, би можела да се реконструира митската биографија на богот-Сонце, и да се препознат сите лица на соларното божество, на кои им се посветени одделни соларни празници – прилично смела теза која ќе ја образложиме во одделна студија.
Авторката е универзитетски професор 
_______________
1 На празникот Св. Еремија, се практикува собирање на дождовната вода, со која потоа успешно се третираат разни болести, што би можело да се должи на благотворните ефекти на природно-намагнетизираната вода, во овој „интервал“ од годината.
