Сенки врз матно стакло

Колку е сложено времето, а сепак, колку про­сто! Сега сум седната во виенската фотелја, во днев­ната, и можам да ја видам сенката на Леополдо како се расоблекува во бањата. Многу едноставно се чини „сега“ кога се размислува, но откривајќи го прос­тирањето на тоа „сега“ во просторот, веднаш ја сог­ледувам сиромавоста на споменот. Споменот е многу малечко делче од секое „сега“, а остатокот од тоа „сега“ не прави ништо друго освен што се по­јавува, и тоа многу ретко и на многу минлив на­чин, како спомен. Да го земеме случајот на мојата десна града. Во ова сега, во кое ми ја исекоа; колку други гради раснат бавно врз други градни кошови по­малку истрошени од времето од мојот? И во ова сега во кое ја гледам сенката на мојот зет Леополдо како се проектира врз стаклата од вратата на ба­ња­та и ја носам дланката кон празниот градник, полн лажна града од памук ставена врз белата лузна; кол­ку дланки одат кон колку вистински гради, со тре­пет и наслада? Затоа велам дека сегашноста е во го­лем дел спомен и дека времето е сложено, иако, во поглед на споменот, се чини сосем едноставно.

Јас сум поетесата Аделина Флорес. Јас сум пое­тесата Аделина Флорес? Имам педесет и шест го­ди­ни и имам објавено три книги: Загубениот пат, Светлина во далечината и Мачниот мрак. Сега ја гледам сенката на мојот зет Леополдо како се проектира зголемена врз стаклото на бањата. Вра­та­та не е свртена точно кон дневната, туку кон еден вид претсобје, и само случајно, бидејќи е по­бли­зу до вратата кон улицата – која ја оставив от­во­ре­на за да влезе свеж воздух – ја донесов виен­ска­та фотелја на ова место и се клатам полека во неа. Виенската фотелја малку крцка. Не можев да си ја поднесам собата, и тоа, не само поради топ­ли­на­та. Затоа дојдов тука. Тешко ги под­не­су­вам стем­ну­ва­њата на овој ужасен јануари затворена помеѓу прав­ливите книги. Сусана излезе. Никогаш не изле­гу­ва, но денес рече дека ја боли десната нога и си закажа на лекар. Така, излезена е од шест. Кла­теј­ќи се полека, гледам како Леополдо си ја от­коп­чу­ва внимателно кошулата, си ја вади и потем се врти за да ја закачи на закачалката во бањата. Сега поч­нува да си ги откопчува панталоните. За­бе­ле­жу­вам дека дланката ми е врз грстот памук што му дава форма на градникот на десниот дел од моето тело и ја спуштам дланката. Сум видела како рас­нат и се менуваат градови и земји колку и човечки битија, но никогаш не сум можела да ја поднесам таа промена на моето тело. А ни онаа другата: за­што, иако останав недопрена, сум видела како со време се преиначува онаа, навидум, неменливост. И сум открила дека многупати токму она што се ме­нува во жена е она што ѝ дозволува да продолжи да биде истата. И дека она што опстојува не­до­прено во неа, може да ја смени за лошо. Сенката на Лео­полдо се проектира врз матното стакло, на чуден начин, во движење, сега кога Леополдо се на­ве­днува за да си ги слече панталоните, веднејќи се за да си ја извлече прво едната нога, поткревајќи се, како што успева, и одново веднејќи се за да ја изва­ди другата, веднаш поткревајќи се пак.

(„Сенки“ „Сенки врз“ „Кога сенка врз стакло гле­дам“ Не.) Тоа момчето, како се викаше? То­ма­тис. Тој ми кажа еднаш што мисли за мене, на тр­ка­лез­ната маса за влијанието на литературата врз обра­зо­ванието на адолесцентите. Јас не сакав да бидам на таа сцена на универзитетот. Но, дојде уред­никот и ми рече: „Не ти се чини дека ако се поја­вуваш почесто во јавност за да ги изложуваш своите гледишта, мачниот мрак би можел малку по­ве­ќе да излезе, Аделина?“ Па така, се видов сед­на­та на сцената пред полната сала. Имаше стотици ли­ца што ме гледаа чекајќи да го дадам своето мис­лење во таа студена аула полна ехо. Томатис беше сед­нат на другата страна од масата. Направив кусо из­ла­гање, иако многу ме кочеше присуството на сите тие очекувачки луѓе (Леополдо ги сместува вни­ма­телно панталоните, држејќи ги за нога­ви­ци­те, со раката крената за да ја зачува линијата. По­тоа ги дипли и почнува да ги префрла преку за­ка­чал­ка­та: го гледам.). Кога дозборував, Томатис почна да се смее. „Госпоѓицата Флорес“ – рече, смееј­ќи се и станувајќи некако замислен – „кажа пре­красни зборови за состојбата на човечките битија. Штета што не се вистинити. Јас, пак, велам, дали госпоѓицата Флорес во последно време излег­ла од дома?“ Стотиците личности, кои беа седнати да нè набљудуваат, прснаа од смеење. Јас не из­ус­тив веќе ниту збор; и кога заврши тркалезната маса и отидовме на ручекот што ни го понуди уни­вер­зи­те­тот, Томатис седна покрај мене. Целото време го по­мина во муабет и во смеење, во пушење и во пие­ње вино. И во еден момент, се сврте кон мене и ми рече: „Зарем не верувате во важноста на ду­пе­ње­то, Аделина? Јас, да. Тоа ви се случува вам, од ста­рата генерација: сте дупеле претерано малку, ако не и воопшто. Знаете? Се зборува дека имате една града помалку. Не, не сум пијан. Или, да, мо­же­би малку да. Вистина е? Не мислите ли дека вие са­мата сте ја убиле? Јас мислам дека да. Знаете. Многу сте ми симпатична, Аделина. Имате по не­кој сонет наоколу што вреди. Простете ми на ис­кре­носта, ама јас сум таков. Би требало повеќе да ду­пите, Аделина, знаете, да ја скинете насила лу­дач­ка­та сонетска кошула, зашто наследените фор­ми се тип невиност, и да почнете со нешто друго. Глава давам дека сте способна да се надминете. Вие до виното, подајте ми го. Благодарам“. Со­вр­ше­но се сеќавам на местото: ресторан во центарот со карирани црвено-бели чаршафи, валкани чинии, ос­та­тоци од риби и полупразни шишиња црвено вино. Сега Леополдо си ги вади боксерките и ги на­бљу­дува. Останува сосем гол. Се наведнува за да ги испушти во корпата за валкана облека што се наоѓа на страничниот дел од бањата, веднаш до ка­дата. Врз матните стакла на вратата од бањата свр­те­на кон претсобјето можам да му ја видам сен­ка­та зголемена, но не несразмерно.

Во овој момент, единствено таа сенка е „сега“, а остатокот од тоа „сега“ не е ништо друго освен спомен. И понекогаш, дотолку различен од тоа „сега“ – тој спомен што е причина за рас­пла­ку­ва­ње. Ужасна е помислата дека единственото вид­ли­во и реално не е ништо повеќе од сенки. Ако по­ми­слам дека во овој момент пливачите шетаат во кос­тим за капење под мирните дрвја во јужниот парк, знам дека тоа не е сега, туку спомен. Зашто воз­можно е во овој момент да нема ниту еден един­ст­вен пливач во јужниот парк, или ако има некој, да не се шета токму под дрвјата, што јас мислам дека ги помнам; дури и можно е сите да се легнати врз песокта на плажата или во водата, додека сам­рач­но­то сонце ја вцрвува лагуната, и две момчиња си додаваат гумена топка, која одекнува среде ти­ши­на­та кога удира по земјата. Но, сакам да си за­ми­слувам дека во моментов во маалата девојките се шетаат во групи од по три-четири, фатени за раце, скоро искапени и намирисани, и дека групи мом­чиња ги набљудуваат од аголот. Можам да ги видам улиците во центарот затрупани од коли и од авто­буси и Сусана како бавно се симнува, вни­ма­вај­ќи на својата болна нога, по скалите во куќата на ле­карот. Исто како да сум тука и истовремено на кое било место. Толку е сложено, а сепак, толку прос­то! Сега нежно ја вртам главата и ја гледам прег­радата свртена кон дворот. Ги наѕирам за за­ве­се­ни­те стакла и последниот отсјај на попладнето што навлегува во дневната преку големите зелени за­веси. Ги гледам и празните фотелји, напуштени; а колку пати сме седнале во нив Сусана, Леополдо или јас или гостите! – обвиени во провансалски цветен дезен. Цветовите се зелени и сини, на бела ос­но­ва. Има подна ламба покрај една од фотелјите, из­гасната. Но, јас си ја донесов старата виенска фо­тел­ја на мама од мојата соба и седнав во неа, се кла­там полека, за да продира свежиот воздух од ули­цата кон дневната и да се потопува како сту­де­на вода или како мирис врз моето тело. Сега кога не ја гледам вратата со матни стакла од бањата, што ли се проектира врз неа? Сигурно голото тело на Леополдо, голото тело на Леополдо! – но, во која позиција? Кренати ли му се рацете, си ги трие ли градите со двете дланки, си ја допира ли косата или залегнал ли нежно наназад за да се гледа во огле­далото? Ужасно е – но тоа сега, толку близу, не е ништо друго освен спомен; и ако ја свртам гла­вата уште еднаш кон вратата што гледа кон прет­собјето, тоа „сега“ на цветните покривки, праз­ни и напуштени, и на завесите низ кои нав­ле­гу­ва са­мрачната светлина не ќе биде ништо друго освен спо­мен. Ја вртам главата; сега. Сенката на Лео­пол­до исчезнала. Сигурно е седнат, си ги извр­шу­ва пот­ре­бите („Гледам сенка врз стакло“ „Гледам“ „Гле­дам сенка врз стакло. Гледам.“).

Во празното стакло не се гледа ништо повеќе од распрснатиот отсјај од електричната светилка за­палена во внатрешноста на бањата. Денес е еден од оние ужасни јануарски денови од пепелава свет­лост; не е облачно ни ништо слично, но светлоста има боја на пепел, како сонцето да згаснало одамна и како да стигнува до планетава одразот на мртва свет­лина. Мојот едноставен сив фустан и мојата сива коса ја згуснуваат таа влажна и мртва свет­лост и како да се опколени со ореол од гнил отсјај; и бидејќи тукушто се искапев, сè туку згуснувам влажност врз мојата стара бела кожа полна вени, како кварцна. Рацете ми се потпрени врз дрвената нак­ривеност на виенската фотелја. Со време, ако сум жива, ќе ја префатам бојата на ткаенината на фо­телјата, постепено ќе станувам жолтеникава и блес­кава, исполирана од времето. Во тоа сраснувам со неговата едноставност. Во тоа што единствено го полира и го упростува и го зачувува не­мен­ли­во­то, сè сведува на едноставност. Ми велат униш­ту­ва, но јас не мислам така. Единствено упростува. Она што е ранливо и чисто месо, кое станува прав, ис­чезнува, но она што има цврсто јадро од камен или коска, тоа со време станува нежно и прозрачно и опстојува. Сега Сусана сигурно се симнува бавно по белите мермерни скали во куќата на лекарот, др­жејќи се за гелендерот за да си ја чува болната нога; сега пристигнува на улицата и останува да стои за миг на тротоарот без да знае во кој правец да појде зашто излегува многу ретко и секогаш се де­зо­риентира во центарот на градот; ги носи си­ни­от фустан, очилата (поради очилата, секогаш мис­лат дека таа е Аделина Флорес, а не јас) и цр­ни­те чев­ли со дебела ниска штикла, кои имаат врвки како машките чевли; гледа наоколу како не­со­сре­до­то­чена зашто за миг не знае на каде да појде до­дека низ самрачната светлост проаѓаат заитани летно облечени луѓе по тротоарот и бркотница од ав­то­буси и автомобили по улицата. Сега, со дви­же­ње на главата и гест, кој не открива ни најмала смисла за хумор, вадејќи си ги прстите од усните, каде што механички ги сместила преземајќи замислен став, Сусана се присетува во кој правец се наоѓа аголот од кој треба да фати автобус и запешачува бавно, трошна и ревматична, кон него. Има некаква гроз­ница што го обзела градот, над нејзината глава, а таа не ја забележува во овој ужасен јануари. Но, тоа е глува грозница, затскриена, подземна, неп­ро­мен­ли­ва, продорна како светлината од пепел што од небото го обвива сивиот град во морбиден круг од згусната јасност („Гледам сенка врз стакло. Гле­дам.“). Ја гледам Сусана како бавно го пробива теш­киот сив воздух упатувајќи се кон автобуската ста­ни­ца каде што треба да чека шеснаесетка за да се врати дома. Тоа – ако веќе излегла од кај ле­ка­рот зашто веројатно е дека не ни влегла сè уште во ординацијата и дека седната во чекалницата чита некое списание. Плафонот на чекалницата е висок; сум била таму стотици пати, многу висок, и играта од дрвени фотелји со централната масичка за спи­са­нијата и пепелникот е премногу кршлива и ма­леч­ка во однос на тој превисок плафон и ши­ро­чи­на­та на чекалницата која првобитно, всушност, била холот на куќата („Нешто што љубев“ „Гледам сенка врз стакло. Гледам“ „нешто што љубев“ „сто­­рено сенка, проектирана“ „сторено сенка и про­ек­­ти­­ра­но“). Можам да го слушнам бавното едно­лич­но крц­кање на виенската фотелја. Знам со ча­со­ви да се кла­там бавно, главата навалена врз нас­ло­нот, зја­пај­ќи во некоја точка во празно, без да ја ви­дам, во вна­трешноста на мојата соба, опколена со прав­­ли­ви книги, слушајќи го крцкањето на старото дрво како да си ги слушам сопствените коски. Трие­сет години од мојата соба ги слушав звуците на куќата и на градот како звучни облаци насо­бра­ни на бел хоризонт. Сега го слушам ненадејниот звук на син­џи­рот на шолјата и на брзиот порој вода, полн ѕве­ко­ти, како метални; и потоа млазот што одново го полни казанчето. Сенката на Лео­пол­до одново се по­јавува на матните стакла на вра­та­та; се врти во про­фил; сигурно се гледа во ог­ле­да­ло­то. Да не се бричи? Гледам како си проаѓа со длан­ката по лице­то. Си ја одржа линијата низ сите овие години, но се наполни со кревкост и со крш­ли­вост. Како што се клатам напред-назад, се чини де­ка сенката првин се движи нанапред, а потем на­на­зад. Првиот пат дојде дома по мене, но потем се ожени за Сусана. Сè е ужасно литерарно („во мрач­ниот одраз“). Беше олеснување, после сè. Но, првите две години, пред да се оженат и пред Лео­пол­до да почне да работи како агент за публицитет во градскиот дневен весник – првиот агент за пуб­ли­ци­тет во градот, мислам, и во тоа беше вис­тин­ски предвесник – тие две години се забавувавме како луди, без ден одмор, одевме ваму-таму низ гра­дот и дење и ноќе, и зиме и лете, сè до денот чија цела квечерина ја пројдовме на плажа кога Лео­полдо дојде кај нас навечер и по вечера­та, од се­га веќе покојниот тато ја побара раката на Сусана. Но, претходниот ден беше вистинска забава. Беше тоа еден петок, совршено се сеќавам. Леополдо дој­де да нè собере многу рано наутро, тукушто се беше разденило; беше целиот во бело, исто како нас, кои носевме бели фустани и бели шешири за плажа какви што, сигурна сум, до ден-денес никој не се осмелил да носи во овој божји град. Јас со­ се­бе ги носев стиховите на Алфонсина [Ќе се бричи, да. Сега го отвора шкафчето и го разгледува внатре ба­рајќи ги елементите („во мрачниот одраз“ „врз про­ѕирноста“ „на желбата“) Ги крева рацете и поч­ну­ва да ги вади елементите.]. Веќе беше декември, но наутро беше свежо. Јас самата го возев сту­де­беј­керот на тато, а Сусана седеше крај мене. На се­диш­тето одзади беше Леополдо крај кошничката со ужи­ната покриена со бел чаршаф. Чистиот, свеж („врз проѕирноста на желбата“ „како врз матно стакло“) воздух светкаше, продирајќи ја праз­ни­на­та на ниските прозорчиња кои трепереа со дви­же­ње­то на автомобилот. Можев на ретровизорот да му го видам лицето на Леополдо, нежно свртено кон прозорчето, како замислено гледа кон реката. Оти­довме на напуштена плажа, далеку од градот, од страната на Коластине. Имаше три врби нак­ло­не­ти кон реката – сенката се чинеше провидна, а песокта, жолта. Пливавме целото утро, и јас им чи­тав поеми од Алфонсина; и кога стасав каде што вели „Небесен врв / ќе го допре / човечкиот дом“, се од­воив од нив и отидов далеку, меѓу дрвјата, за да се расплачам. Тие не забележаа ништо. Потем, го пос­лавме белиот чаршаф и јадевме додека муа­бе­тев­ме и се смеевме под дрвјата. Бевме подготвиле бубрег, Леополдо многу сака внатрешни органи, и не знам што уште не, и имавме оставено шише бело вино во текот на целото утро во водата, вед­наш под трите врби, за да се олади. Беше нај­до­бриот момент од денот: бевме многу испечени од сон­цето, а Леополдо беше силен и се смееше за се­не­што. Сусана беше извонредно убава. Смеењето и муа­бетењето ни се допаднаа на сите, но најдобро од сè беше тоа што во одреден момент ниеден од тројцата не прозборе повеќе и сè остана во тишина. Сигурно бевме останале така повеќе од десет минути. Ако обрнам внимание, ако слушам, ако се обидам да слушам без никаков страв дека јасноста на споменот ќе ми наштети, можам да чујам со каква острина удираше приборот во порцеланските чинии, како звукот на нашето напнато дишење одек­нува во воздухот, толку спокоен што се чи­не­ше сместен на мртва планета, бавниот нејасен звук на водата што надоаѓа за да умре на жолтата пла­жа. Во даден момент, ми се причини дека можеше да се чуе како околу нас расте пашата. И веднаш, среде тишината, започна она со погледите. Се гле­дав­ме еден со друг некои пет минути, сериозни, иск­рени, смирени. Не правевме ништо повеќе од тоа: се гледавме, Сусана мене, јас Леополдо, Лео­пол­до мене и Сусана, ужасно спокојни,и потем не ми пречеше воопшто што околу пет, кога се враќав бесшумно откако самата направив обиколка околу островот, а се враќав бесшумно за да ги изненадам и да ги насмеам, зашто мислев дека сè уште играат ескоба де кинсе,[1] ги видов гушнати од плевелот, и се слушаше гласот на Сусана што зборуваше меѓу брев­тања, велејќи: „Да. Да. Да. Да. Ама може да дојде таа. Може да дојде. Може да дојде таа. Да. Да. Ама може да дојде.“ Ги видов јасно: тој беше легнат врз неа, и костимот за капење му беше спуштен под колената. Делот од неговото тело, кој јас никогаш не го бев видела, беше бел, млечен и ми се виде мазен, и идејата некогаш да го допрам ми го преврте стомакот. Во тој миг се чу крцкање во плевелот, и Леополдо се сопре во скок, до­пуш­тај­ќи целосно да се види Сусана, која ги беше пуш­ти­ла да паднат бретелите од костимот за капење и ги беше извлекла рацете низ нив така што кос­ти­мот за капење ѝ беше спуштен до стомакот. Јас ги знаев тие делови од телото на Сусана што не беа по­темнети, многупати ги имав видено. Но, кога Лео­полдо скокна тешко, со костимот за капење по­ниско од колената, се сврте во правецот во кој бев јас, без срам, бидејќи звукот се беше начул од спро­тивниот правец од местото на кое се наоѓав. Го видов тоа, огромно, како тешко се тресе од еден џбун темни влакна; го имав видено другпат на коњи, но никогаш разнишано вперено кон мене. Беше една секунда зашто Леополдо си го крена вед­наш костимот за капење и седна брзо пред Су­са­на, и не можев да видам во кој момент Сусана си го подигна костимот за капење, си ја намести ко­сата и си ги собра картите, но веќе го чекаше кога тој седна и набрзина плесна две-три карти од по­дот. Останав неподвижна повеќе од петнаесет ми­ну­ти, додека не ги видов смирени, а и самата не се по­чувствував така. Потем се капевме во самракот до­де­ка се стемни – чинам уште го слушам плис­ка­ње­то на влажните тела, кои блескаат на синиот мрак, и следниот ден Леополдо му ја побара раката на Сусана на сиротиот тато.

Во моментов можам да видам како Лео­пол­до, правејќи кружно движење со дланката, со четка си го покрива лицето со пена. Ја движи дланката брзо; сега ја спушта раката, и сенката од неговото лице врз матното стакло, што ја одразува и рас­прс­на­та­та светлина од внатрешноста на бањата, беше престорена: сенката од пената што ги покрива обра­зите изгледа како сенка од брада, џбун темни влак­на. Ја крева раката уште еднаш и со врвот на чет­ката си ја удира брадата, повеќепати, како да се подзамислил нешто; но тоа не може да се види. Ја остава четката и потем во еден миг ги крева уште еднаш двете раце, во една од нив го има бричот и почнува да се бричи бавно, внимателно. Бавно, вни­мателно, Сусана мора да се симнува веќе по бе­ли­те скали од куќата на лекарот, во правец кон улицата. Ќе застане некој момент на тротоарот за да се ориентира зашто не оди речиси никогаш во центарот. Сенката на Леополдо се проектира сега покажувајќи како се бричи, бавно, внимателно, со бричот; сега го префрла бричот во другата рака и минува со надворешниот дел од слободната дланка по образот, спротивно од растот на влакната, за да ја провери ефикасноста на бричењето. Знам што ќе направи кога ќе се добричи и ќе се искапе: ќе си ја однесе лежалката во дворот, помеѓу саксиите полни бегонии, папрати, штирови и венерини коси, и ќе седне во лежалката среде дворот; ќе остане таму некое време, пушејќи во мракот; ќе рече: „Има ли уште свеќи против комарци, Сусана, мила?“, и потем ќе почне да мрмори под мустаќ. Сите сноќувања од септември до март го прави сосем истото. Потоа во еден миг ќе си го послужи првиот вермут со битерс,[2] и јас ќе можам да знам кога ќе ја наполни одново чашата зашто ѕвекотот на мразот од ѕидовите на полупразната чаша ќе ми укаже дека веќе го привршува. Ќе („Збунето, одненадеж, одвај“). Чувствувам како ѝ крцкаат коските на виенската фотелја. Штом ќе се избричи и ќе се искапе, ќе го стори тоа: ќе ја однесе ле­жал­ка­та среде мозаичниот двор, лежалката од пор­то­ка­ло­во грубо платно, откако ќе си ја облече скоро ис­пра­ната и испеглана пижама и ќе испуши ци­гара пред да („видов дека експлодира“ „видов“ „го видов експлодирањето на едно тело и на една“ „и на неговата“ „експлозијата“ „ја видов експ­ло­зи­ја­та на едно тело и на неговата сенка“ „Збунето, од­не­на­деж, одвај“ „ја видов експлозијата на едно тело и на неговата сенка“) Жарот од цигарата, една цр­ве­на точка, ќе се појави една единствена точка, бес­сона и без трепкања, оживувајќи со влечење. И кога ќе го слушнам ѕвекотот на мразот на сту­де­ни­те ѕидови на чашата, ќе знам дека го испил првиот вер­мут со битерс и дека ќе си го послужи вториот.

Сечие време е слаб конец, проѕирен, како оние за шиење, на кој божјата дланка му прави јазол одвреме-навреме и во кој текот се чини се со­пи­ра од проста причина што падината губи ли­неар­ност. Или како права линија означена со молив, со по некој крст што ја продира тек-тук, која се раз­дол­жува измамнички пред очите на оној што гледа зашто видот му ја дели линијата на фрагментите оп­фа­тени меѓу еден и друг крст. Има смисла тоа со крстот зашто крст значи смрт. Тато и мама умреа на четириесет и осум, еден по друг, со разлика од шест месеци. Тато го однесе перонизмот:[3] тоа бе­ше нешто што не можеше да го поднесе. И мама за­вр­­ши шест месеци по него зашто секогаш го сле­де­ше. „По првата година како бевме земени“ – ми ре­че мама на смртната постела – „никогаш немаше ни нај­малку обѕир спрема мене. Но, што можам да пра­­вам без него?“ Бев во сив кроен костим, од­лич­но се сеќавам: мама се поткрена и ме грабна за ја­ка­та и ме привлече кон себе; очите ѝ беа из­во­н­ред­но отворени, лицето налик на пергамент и полно бо­ри, а не ни беше претерано стара. Никогаш ја не­мав видено таква. И не беше од што се плашеше од смрт­та. Никогаш не ѝ се плашеше. Почна да прави ужасен напор, бревтајќи, трепкајќи, тегнејќи ги ист­рошените, мазни усни, кои ѝ се полнеа со плун­ка или лиги, не знам што беше, и сфатив дека сака да ми каже нешто. Не успеа. Умре зграпчена за ја­ка­та од мојот сив костим и („сега тишината ткае спе­во­ви“) сите овие години, постојано се зами­слу­вам што ли се обиде да ми каже мама. Морав да на­пра­вам ужасен напор за да ѝ ги оттргнам зграп­че­ни­те дланки од јаката; беа толку напнати и бели што можев да ја забележам безмилосната белина на кос­ките и на ’рскавиците. Кога дванаесет години по­доцна ми ја исекоа градата, сонував дека ги корнам дланките на мама од мојата јака („подолги“ „сега тишината ткае спевови“, „подолги“) и дека една од нејзините дланки ми ја зема градата. Но, не ја зема за да ми наштети, туку за да ме заштити од не­што.

Се враќа тој сон речиси секоја ноќ како не­која игла да обликувала со мојот живот, на еден ме­ха­нички и правилен начин, ткаенина со еден един­ствен бод. Знам дека ноќва ќе се врати. Ќе се раз­будам со придушено бревтање и липање во мојот единечен кревет, опколена со правливи книги, близу муграта, но потем ќе дишам со олес­ну­ва­ње. Секој потајно го познава значењето на своите лични сни и знам дека штом мама сака да ми ја одведе градата в гроб, има нешто доброна­мер­но во неа, иако нејзината постапка може да изг­ле­да лошо, а можеби и е. Постапките можеме да си ги судиме само во однос на она што сме го оче­ку­ва­ле од животот и она што тој ни го дал. На мама и ме­не тоа утро ни го даде и тој јазол, тој крст во кој тато седна многу рано да појадува со нас. Беше тоа де­нот откако се беше поврзал со перонистичката пар­тија („Сега тишината ткае песнички“ „по­дол­ги“). Тато беше седнат на чело и не му се об­ра­ќав­ме зашто забележавме дека е многу нервозен („што­ траат повеќе.“). Кога беше изиритиран, не ни збо­ру­ваше. Секогаш ми го одвлекуваше внима­ние­то кожата на неговото лице, од што му беше бела, а ка­ко, сепак, на највисокиот дел од образите, близу ја­болкцата, му се формираа слаби сложени мрежи од црвени венички. Тато ја испи втората шолја кафе и потем залегна врз наслонот на столот и почна да ’рчи. Тоа беа свиркачки, суви, далечни и пеш­терски ’рчења („што траат повеќе од телото“ „и од сенката“ „што траат повеќе од телото и од сенката“). Првин ја видов мувата како проаѓа по мре­жата од црвени венички врз десниот образ, како црн знак што се преместува низ железничка пруга нацртана со црвени линии на мапа проек­ти­ра­на на проѕирен ѕид. Но, не замрморев „Мама. Ма­ма“, без да го одвојам за момент погледот од ли­к­от на тато, сè додека не видов како мувата слегува – со истата леснотија со која можеше тоа да го прави врз камен – од јаболкцата до аголот на ус­ни­те, и како потем влегуваше во устата. Се чинеше не како да влегла во устата на тато, како да го про­а­ѓа­ла телото на тато, туку ништо повеќе од негова ре­про­д­укција во камен, зашто тој веќе не ни ’рчеше.

Сега Леополдо менува рака и продолжува да се бричи. Кога е свртен кон огледалото за да се види подобро, профилот на неговата сенка исчез­ну­ва, исечена право од рамката на дрвото на вра­та­та, и врз стаклото се гледа заматен одраз – како ко­руп­ки светлина поставени концентрично, по­ен­ти­лис­тички – од електричната светилка. Се нишам нежно во виенската фотелја. Ја вртам главата и гле­дам како сивата светлост продира во собата преку зе­лените завеси, бледнеејќи уште повеќе. Празните фо­телји понекогаш знаат да бидат зафатени, но тоа не е ништо повеќе од спомен. Со испрaвување и стиг­нување до дворот и поткревање на главата, би мо­жела да видам како фрагмент од небото се празни во дупката што ја оставаат посивените ѕидо­ви од мов. Излегувајќи на вратата, би ја гле­да­ла празната улица, без дрвја, полна еднокатни куќи свртени едни кон други во два прави и еднакви реда преку сивиот поплочен тротоар и камената ули­ца. Ноќе, во близина на светлината на аголот, се гледа како матно сјае калдрмата. Инсектите ле­та­ат околу светилката, слепи и тромави, се удираат врз металниот абажур и потем се влечкаат по коц­ки­те со скршени крилја. Наутро може да се видат зг­мечени врз сивите камења од тркалата на авто­мо­би­ли­те. Ноќе, знам да им го слушам зуењето. А, кога имаше дрвја на коцката, ова време започ­ну­ва­ше монотониот пискот на жегалците. Почнуваа од­дел­но, првиот многу рано, околу пет, и веднаш поч­нуваше да се слуша друг и потем друг и друг, како милиони да пееја во созвучје. Не можев да го под­несам. Веќе ми беше неподносливо тоа што пот­клекнав и дојдов да живеам со нив. Се плашев, секогаш, да отворам врата, која било, таа од ба­њата, таа од спалната, таа од кујната и да го видам не­го како се појавува, со она на видик, тешко раз­ни­ша­но, вперено кон мене од џбун црни влакна. Ни­ко­гаш не можев да го гледам од половината на­долу, од оној пат. Но, тоа со жегалците беше на­вис­ти­на ужасно. Така што се облекував и излегував сама, на стемнување; ним им велев дека ми фали воздух. Прво го проаѓав јужниот парк, со неговото не­подвижно езеро од гнилосани води врз кое се одра­зуваа валканите светла од паркот; ги пре­ми­ну­вав неправилните патеки и потем се упатував кон цен­тарот низ Сан Мартин, продирајќи сè повеќе во осветлената зона; оттаму одев да свртам крукче низ ста­ни­цата за автобуси и потоа го преминував игра­лиш­те­то што се протегаше пред неа пред да ја изгра­дат зградата на поштата; одев до гула­бар­ни­кот, цилиндар од жичена ткаенина со црвена за­ши­ле­на купола, и го слушав долго мавтањето на гу­ла­би­те. Никогаш не се осмелив да чекорам сама по аве­нијата на пристаништето за да скратам пат и да стиг­нам пеш до висечкиот мост. До мостот стиг­ну­вав со автобус или трамвај. Слегував од трам­вај­ска­та станица и ги чекорев двата куси блока кон мос­тот, сеќавајќи го ладниот повев од реката. Са­кав да ја гледам водата, која понекогаш минува брза, нескротлива и мрачна, но шири влажен студ и див незаборавен мирис и секогаш е подобра од милион жегалци скриени меѓу дрвјата и („Ах“). Се вра­ќав по единаесет, со нозете снеможени; и до­де­ка се приближував кон куќата, чекорејќи бавно, пра­­вејќи звук со потпетиците на тротоарите, обрнував внимание, обидувајќи се да наслушнам дали може да се чуе некој звук што надоаѓа од тие дрвја, зашто („Ах кога би ни дало телото“ „Ах кога би ни дало телото“„макар и да не трае“ „некој знак“ „каков било знак“ „за чувство“ „смрачен“ „мра­чен“ „Ах кога би ни телото макар и да не трае“ „некој знак мрачен“ „Ах кога би ни дало телото макар и да не трае“ „каков било знак мрачен за чув­ство“ „Гледам сенка врз стакло. Гледам“ „не­што што љубев, сторено сенка и проектирано“ „врз про­ѕирноста на желбата“ „како врз матно стак­ло“ „Збунето, одненадеж, одвај“, „ја видов експ­ло­зи­јата на едно тело и на неговата сенка“ „Сега ти­ши­ната ткае спевови“ „што траат повеќе од телото и од сенката“ „Ах кога би ни дало телото макар и да не трае“ „каков било знак мрачен за чувство“). Ако можеа да се чујат, тогаш се вртев и чекорев без правец, блокови и блокови, сè до муграта. Зашто седењето во дворот или лежењето на кре­ве­тот меѓу правливите книги слушајќи го пискотот во созвучје на тие милион жегалци беше нешто не­под­носливо што ме полнеше со ужас.

Сега сенката врз матното стакло ми вели дека Леополдо се добричил зашто веќе го нема бри­чот в раце и нежно си минува со задната страна од дланките врз образите („како мирис“ „див“ „како мирис див“). Имаше трошки, остатоци од храна, дамки од црвено вино врз карираниот црвено-бел чаршаф. Тоа беше долга хала, и мно­гу­гла­сието се цедеше низ моите задремани ушни тапан­чиња, мукаетни единствено на длабоките брану­вања од мене самата, слични на гласови. Си се слушав самата со години без да знам точно што велам, без да знам дури ни дали е тоа навистина еден глас. Веќе не стануваше збор за непрестаен џагор, глув, монотон, кој придушено одекнува под чуј­ните и разбирливи гласови, кои не се ништо по­ве­ќе од спомен („што ќе истрае“), од сенки. Тој чес­то ми вртеше грб додека зборуваше низ вресоци со останатите гости. Чиниш царува со светот. Јас ќе го земев со себе таа ноќ, ќе се соблечев пред него и грабајќи го за коса, ќе му ја навалев главата и ќе го натерав да зјапа во лузната – големата бела лузна, полна разгранувања, белегот на старите јадови кои бавно ми ја нагризуваа градата – за да знае. Зашто на истиот начин како што плачејќи од болката што не е физичка, правиме нешто физичко и ја претвораме во минато кога ќе престанеме со плачот, нашите лузни постојано нè држат во тек со она што сме го истрадале… Но, не како спомен, туку повеќе како знак. А тој не престануваше да зборува. „Стварно, Аделина? Нели мислите така, Аделина? Како се чувствувам? Како сакате да се чув­ствувам! Смачени ми се сите, логично. Не, се­ка­ко, Бог не постои. Да постоеше Бог, животот не­ма­ше да биде само досадна шега, како што секогаш вели Орасио Барко. Ние сме две различни ген­е­ра­ции, Аделина. Но, Ве почитувам. Ич не ми чуе што ве­лат другите и знам дека генерацијата во че­ти­рие­сеттите е подобро да се загуби отколку да се најде, но има пар Ваши песни што функционираат ептен јако. Ќе речат дека боговите ги напишале за Вас и сè тоа, ама мене ич не ми чуе. Послушајте ме, Аде­лина: дупете повеќе, дури и да одите во тоа против нор­мите на цела генерација“. Беше ноќ среде („про­тив напорите“). Беше ноќ среде зима. Про­зор­ци­те од ресторанот беа прекриени од здивот на си­ња­кот. И кога се разделивме на улицата, маглата го зам­отуваше градот; изгледаше како пареа, и на свет­лината од уличните светилки од аглите изг­ле­да­ше како бел и влажен прав, миријада бели пар­ти­ку­ли што се вртат во бавно кружење. Одвај раз­двое­ни неколку метри, контурите од нашите фи­гури исчезнуваа, нагризани од таа замрзната магла. Ме придружија до станицата за таксиња, и Томатис се навали кон мене пред да ја затвори со удар вра­та­та: „Не постои случајноста, Аделина“, ми рече. „Вие сте си единствената создателка на своите сонети и на своите осакатувања.“ Потоа се изгуби во маглата како никогаш да не постоел. Она што ис­чезнува од овој свет повеќе не фали. Може да фали внатре во него, но не кога е веќе надвор. Пос­тојат сонетите, но не осакатувањата: има един­ст­ве­но празни коридори што не биле никогаш пре­ми­на­ти, со влезна врата која ветрот долго ја тресе и ја удира нежно врз тврдото дрво од рамката; или пус­ти­ни, бескрајни и жолти како површината на сон­цето, кои очите не можат да ги толерираат; или пад­натите лисје од последната есен што гнијат не­чуј­но под пештерата од ладни папрати, или хартии, или смртниот ѕвекот на мразот што се удира од ѕи­до­вите на чашата со разводнетиот остаток од битерс и вермут; но неосакатувањата. Лузните, да, но не осакатувањата. Таксито ја пробиваше маг­ла­та, блескава и влажна, и во неговата топла вна­треш­ност шоферот и јас изгледавме како единствените жи­ви тела меѓу цврсти камени структури на кои маг­лата одвај им допушташе да наѕрат („нас­та­но­ци­те“ „против напорите“ „против настаноците“). Надвор немаше ништо освен магла; но јас видов толку нешта во неа што сега можам да се сетам само на неколку: едни врби навалени над водата што проектираат проѕирна сенка; едни зграбени длан­ки, пребелите коски и ’рскавици на јаката од мојот кроен костим; една мува што влегува во една от­ворена и цврста уста, како од мермер; некои збо­ро­ви прочитани илјада пати, никогаш доразбрани; едни милион жегалци што пеат монотоно и во соз­вуч­је („на заборавот“) во внатрешноста на мојот че­реп; едно ужасно нешто, полно вени и нерви, впе­рено кон мене, тешко разнишано од еден џбун темни влакна; една матна фотографија, отпечатена на хартија за весник, сторена илјада парчиња и рас­фр­лана низ ветрот од една излудена дланка. Сето тоа беше видливо во ѕидовите намокрени од маг­лата додека таксито го продираше градот. И беше един­ственото видливо нешто.

Во овој миг („И по тој мирис да“). Во овој миг Сусана сигурно слегува бавно, внимателно, низ белите мермерни скали во куќата на лекарот. Мо­жам да ја видам на улицата („и по тој мирис да рас­познаеме“), во сивиот самрак, застаната среде тро­тоарот како се обидува да се ориентира („гра­ди­лиш­тето на кое“ „каде што треба да градиме“ „прос­тор во кој ќе кренеме“ „кое треба да е мес­то­то“). Таа е во својот син фустан со бели шевови, на­лик на фирцања, околу големите квадратни џе­бо­ви и на рабовите од јаката. Нејзините кафени очи, смалени од адипозните формации на лицето како две зрна суво грозје вдлабени во топка тесто се дви­жат немирни и збркани зад очилата. Се труди да дознае каде точно се наоѓа автобуската станица. Леополдо влегува сега во кадата. Го прави тоа не­како тешко оти забележувам дека сенката се те­те­ра­ви и се движи бавно. Се обидува да не се лизне („на човечкиот дом“). Сега Сусана открива ко­неч­но кој е правецот што ѝ одговара и зачекорува со теш­котија поради нејзините ревматични болки. Се по­јавува замотана во светлината на самракот: ис­та­та сива светлина што продира сега низ зелените за­ве­си и се згуснува во моето сиво копче и околу ме­не како нежна маса што нејасно блеска и оди и се вра­ќа цврсто прилепена на мене, додека се клатам во виенската фотелја. Ги преминува улиците на градот, тежок и густ. Улиците се полни со луѓе, коли и автобуси. Шумот на градот се меша, се соединува и потем се крева кон сивото небо, рас­прснувајќи се („просторот на човечкиот дом“ „кој е прос­торот на човечкиот дом“ „кое е местото на човечкиот дом“). Сега скалата на куќата на лекарот е празна. Сусана ја исправа раката пред автобусот број шеснаесет, кој сопира со запален мотор. Су­са­на се качува тешко. Некој ѝ помага. Сусана на ли­це­то ја чувствува („како што ја распознаваме по“) топ­лината што се крева од моторот на автобусот. Се лула кога автобусот поаѓа напред. Ѝ препуштаат се­диште, и таа седнува тешко, се држи за држа­чи­те, се тресе на секое тресење на автобусот, се лула, пуфка, промрморува занесено „благодарам“, без да знае точно кому („по гранките“). Беше вистински („по гранките“ „од сончева светлина“) прекрасна тоа попладне, околу пет, кога Леополдо стана во скок, вртејќи се кон мене со костимот за капење во ви­си­на на колената – таквото, тешко разнишано, вп­е­ре­но кон мене – допуштајќи со скокот да се ви­дат деловите на Сусана што не се беа испекле од сон­це­то. Не беше како мазната, морбидно прив­леч­на белина на Леополдо, туку белина која зас­ле­пу­ва­ше. Но, не мисли на тоа. Не мисли на тоа. Не мисли на ништо. Го гледа сивиот град – пепелаво, гнило сив – кој се преместува наназад додека автобусот на­предува наваму. Леополдо го пушта тушот и поч­нува да се сапуни. Сите движења му се бавни, како да се обидува да ги научи („сончева светлина кожата на утрото“). Како да се обидува да ги научи на­па­мет. Со цврсти потези си ги трие градите, ра­це­те, стомакот и сега неговите две дланки се нао­ѓаат под стомакот и почнуваат да мијат темелно; тоа ми го кажува неговата сенка што се одразува врз матните стакла на вратата од бањата. Коските ми крцкаат како дрвото на фотелјата, исполирано и ис­трошено од времето, додека се навалувам на­на­пред и се враќам наназад, клатејќи се полека, оп­ко­ле­на од сивата светлина на самракот која ми се згус­нува врз глава како отсјајот на веќе мртов плам („И по тој мирис да распознаеме“ „кое е местото на чо­вечкиот дом“ „како што по гранките сончева свет­лина“ „ја распознаваме кожата на утрото“).

Envoi[4]       

Знам дека она што мама сакаше да ми го ка­же пред да умре беше дека го мрази животот. Го мразиме животот зашто не може да се живее. А, сакаме да живееме зашто знаеме дека ќе умреме. Но, она што има цврсто јадро, камен или коска, не­што збиено и цврсто исткаено, нешто што може да се исполира или да се измени со ритам поинаков од ри­тамот на она што ѝ припаѓа на смртта – не може да умре. Гласот што го слушаме како одѕвонува однатре е неразбирлив, но тоа е единствениот глас, и нема ништо повеќе од тоа – исклучок створен од­ сла­бо познатите лица и од сонцата и од планетите. Ми се чини мошне праведно што мама го мразеше светот. Но, мислам дека ако сакаше тоа да ми го каже пред да умре, не се обидуваше да ме пре­ду­пре­ди, туку да ми побара побивање.

Превод: Фросина Стојковска
Расказот е дел од книгата – Антологија на аргентински расказ „Потекло на зборот“