Помеѓу традицијата и револуцијата
Чинарот има корени. Длабоки. Цврсти. Му овозможуваат да опстои над земјата, да продира во неа, да се оплодува низ нејзината густина, со векови. Гнездо е на многу животинки,кои честопати човечка нога ги гази, без да ги убие. Тие корени се распространети, некои достигнуваат големина и до неколку метри. Но интересната психологија на дрвјата е што тие се склони кон поддршка. Растат така што не им пречат на другите наоколу. За секоја крошна има доволно сонце. И во такви заедници опстојуваат со векови. Нивната несебичност прераснала во традиција од која излегуваат како најдолговечни растенија на земјата. Особено во недопрените прашуми и џунгли. Дури и чинарите. Ама ликот на градот се менува. Местата каде што некогаш корените претставувале дом на милиони микроштетници денес се дом на луѓето, кои ги заменуваат со темели, цврсти колку и корењата. Но, ако подземната вода ги негувала корењата и ги одржувала во живот, може ли да ги издржи и темелите без да ги изгние и сруши?
Кога корените на заедницата поединци почнуваат да ги поткаструваат, како да режат лозница, оваа куќа со цврсти ѕидови, која во својата утроба израснала десеттици генерации и ги вдомила нивните останки–којаво своето подземје е семеен мавзолеј, била превез за најинтимните збиднувања, на продолжувањето на таа лоза што сега се обидуваат да ја исечат со надеж дека ќе даде повеќе плод, дека ќе го насочат нејзиното растење, ќе ја прекалемат сортата. Но Ага Џан не се предава. Го чувствуваме неговото јунаштво низ праведноста, не наведнува глава дури и кога се закануваат дека ќе му ја исечат. Тој ги турка тие ѕидини кон центарот на Сенеџан, со своите раце, со своите мисли, управува и во сенката на шахот и во муграта на ајатолахот Хомеини. Но зад секојa успешна машка глава се крие и жена што е силен врат. Фагри Садат е една современа Амазонка, обликувана по калапот на иранска домаќинка, верна сопатничка на Сервантевиот синдром– на безглавото следење на својот господар, соѕидана од неговата кал, да му служи, но и да громогласи кога е потребно.
Кадер Абдолах е гласноговорник на народот, во енциклопедиите можеби ваквата дефиниција ќе ја сретнеме и како литературен преродбеник. Но не е поимот тој што го именува Абдолах како добар посредник помеѓу мислата и зборот,туку душата што му ја дава на делото, откинатото парче од неговата визија. Од форма и материја, по примерот на познатиот мислител Аристотел, го создава коработ по кој ќе плови делото. Тој кораб е засидрен на рамената на еден од најискрено предадените ликови што некогаш ќе ги сретнете низ страниците на светската литература.
Калдрмата се заменува со неквалитетен бетон. Превезите со оскудни здолништа. Руменилото од толчени листови од роза сега преминува на усните како мрсен кармин. Народните приказни со наравоученија се учат преку „Би-би-си“. Молитвите се заменети со часови по англиски јазик. Кога една недопрена оаза на земјата, каде што часовите минуваат со метрономска точност пред ноќта да се спушти, застанува за око како да е раска на една од најголемите светски сили, влијанието и пропагандата цијанидно се шират по нејзината географска ширина и должина.
Абдолах е мајстор за градење на едно дело. Секое поглавје е сетилна сензација. Треба да затвориш очи, да вдишиш длабоко и да ги смириш впечатоците пред да продолжиш. Силна колку паничен напад. Завршуваш, а ја исчекуваш да нападне повторно, кога сензациите ќе спласнат, тогаш кога најмалку ќе очекуваш. Обоена со зимата на шадрванот, вгнездените штркови на минарето, шарените персиски килими и лепеза од ликови што влегуваат на голема врата и, додека се пуштени на тивко, излегуваат. Бабите што ја метат патеката секое утро во надеж дека ќе се појави пророкот Хезра и ќе ги награди со аџилак во Мека. Носрат и неговата улога на бесрамник, на расипаната стрелка во семејството. Зинат и нејзината трансформација од понизна жена вовлечена како брадавица. Муезинот и верниот Шахбал, итриот и револуционерен, помалку бесчувствителен Галгал, наивниот Џавад, кој верува дека ги познава луѓето со кои некогаш, макар и накратко, делел ист покрив, лудата Годси…
Традицијата и револуцијата одделени со завеса, исто како и мажите од жените за време на проповедта на имамот. Ајатоласите, чуварите на исконското, на вредното и провинцијалното, наспроти шаховската политичка утврденост кон Запад, неговото непочитување на Шеријатот. Мохамед Реза од младината во престолнината е дочекан како либерален и срдечен владетел, од старешините како монструозен силувач на фолклорното, на националната оставина. Шах што владеејќи се обидува да направи последен потег, да матира.Книгата е две противречни сили, како два наелектризирани атоми енергија, кои постојано се движат, бавно и тивко, а кога ќе се сретнат, нивниот судир доведува до колизија на четивото.
Преку ликот на Ага Џан го запознаваме ликот на еден ирански староседелец: истраен и почитуван, стоички настроен, со норми и догми зашиени како рани со рибарски конец, тој е татко, сопруг и пријател, еден мудрец што има пророчки димензии и роден лидер да дејствува од сенка. Овој генијален ум што се крие под традиционалниот турбан е олицетворение на раката што се подава и кога оган се заканува да ја стутка под својот пламен. Пустиник, чиј остров е вседлан во удобноста на куќата на џамијата. Може ливодата низ целото свое течение да остане иста? Со константна температура, секогаш исто количински да се пени, да одронува еднаков број камчиња, да го ерозира брегот? Или и водата се менува? Реките го поплавуваат крајбрежјето и стануваат езера. Сонцето ги топи глечерите и океаните нараснуваат. И утопијата во која живее Ага Џан наскоро ќе биде потопена. Сенеџан каков што го знае’рти со звукот на одмаздата, на еден извик „Аllaho Akbar“, Бог е семоќен, но и немилосрден, под Коран што се подготвува од своите оловни испечатени зборови да роди куршуми, кога неговиот до предмалку верен слуга Ам Рамазан учествува во понижувањето на својот некогашен господар, а неговиот лојален чирак облечен во војничка униформа до смрт го преплашува само со појавата.
Сведоци сме на еден медицински куриозитет, срцето на Ага Џан се дели на комори, се расплодува на стотиците жили, вени и капилари што го сочинуваат, небаре се гранките на генограмот на наследниците на пророкот, фамилиите од кои се развила една идеологија, која сега гледа како ја кршат и ја раздаваат ко парчесув леб. Расплодениот крвоток пумпа истовремено и немир и надеж. Но каква е таа кројка на живот кога го делиш своето, кога се параат штепови и се отвораат дупки за какви што човек знае дека ни најсилниот конец нема да ги зашие? И, додека да трепне, познатиот трговец и највлијателен човек во чаршијата се соочува со агонијата на празно гнездо.
Авторот низ идилично перо започнува да ја раскажува стихијата, за на крајот да сведочиме на војни, појава на муџахедини, зачетокот на Исламската држава, на неправедно осудени на смрт, кога и најблискиот на ближниот му врти грб. Приказна за тоа како една општествена промена го менува ликот на традицијата…
По оваа книга нема да можете за брзо да се предадете на друга. Очевидци сме на целосна, коренита трансформација на ликовите. Нивните судбини се длабоко насадени, поврзани со судбината на државата, на општествените промени, прикажани преку далноводите на доброто и лошото.
Додека човек ја чита, и тој живее во куќата на џамијата, јаде од ручекот што Зинат Ханум го подготвува, а го претставува бегството од сопствената беда и обвинување, со секој залак како да ја прежива нејзината проектирана вина, или го гледа Гуштерот, несреќното дете што плаќа за гревовите на своите родители и предци, како доползува низ вратата бесшумно во ноќта. И онаа црна врана што ги чува жителите на куќата, и тие што сѐ уште живеат во нејзината утроба и тие што низ својот вечен сон ја дошепнуваат низ темната ризница приказната за куќата на џамијата…
