Фестивалот „BookStar“ годинава ќе се одржи од 3 до 5 октомври 2022 година на неколку локации во Скопје под мотото „Храбри нови зборови“ / Brave new wor(l)ds. Фестивалот на европската литература кој осма година по ред ги рефлектира културолошките и општествени промени преку книжевноста одлучи наградата BOOKSTAR 2022 да ја додели на нобеловката Светлана Алексиевич за книгата „Војната нема женско лице“. Судејќи не толку по личниот (украински) сентимент, колку по тоа што го направила како автор и човек, не постои друга личност од сферата на литературата што толку безрезервно го живее годинашниот слоган на Фестивалот како што е тоа Светлана Алексиевич. Поради тоа и поради нејзиното монументално дело одлучивме годинашната награда „BookStar“ да ја доделиме на првата книга од нејзината петтотомна епопеја – „Војната нема женско лице“.
– Оригинално објавена во 1985 година до денес таа не престана да зрачи со својата актуелност: во светот и во Европа оттогаш постојано владеат војни во кои гинат деца и старци, во кои жените се вклучени и без да сакаат, во која гласот на слабите е потиснат, во која раните се неизлечиви и во кои лудилото на војната не прашува за име и презиме. Токму затоа сметаме дека гласот на Светлана Алексиевич е гласот што го води обичниот човек од хаосот на историските лавиринти кон снопот животна светлина што треба да го освои. Храбриот збор и дело на Алексиевич е еден од ретките факели во темнината која (не)очекувано се надвиснува над XXI век. За нашиот книжевен контекст е огромна чест што првата новинарка добитничка на Нобелова награда за литература за 2015 година и авторката на дела што засекогаш ја сменија историјата на литературата ќе биде дел од програмата на Фестивалот „BookStar“ 2022 – велат од „Антолог“.
Светлана Александровна Алексиевич е веројатно една од најзначајните живи личности на денешнината, а нејзиното дело е меѓу најактуелните во оваа турбулентна историска делница. Алексиевич е родена на територијата на Советскиот Сојуз пред 74 години во градот Станислав (денешен Ивано-Франковск) на западот од Украина, од мајка Украинка и татко Белорусин. Семејството се преселува во Белорусија, каде што го завршува основното и средното училиште и пред да дипломира на Белорускиот државен универзитет веќе почнува да работи како новинарка која многу бргу станува успешна и препознатлива.
Во текот на нејзината долгогодишна кариера се извештува да создаде авторски стил кој се базира на лични сведоштва. Сепак, тоа не се директни преписи, туку Алексиевич станува (ре)креатор на орална историја. „Создава“ нов жанр иако и „нов“ и „жанр“ сосема оправдано треба да се стават под наводници и да се прифатат со задршка, како што и самата прави. Нејзиното „книжевно“ творештво (кое исто така може да се стави под интерпукциски знаци, бидејќи тоа ги надминува строгите граници на книжевниот дискурс) се состои од пет книги кои се инспирирани од драматични настани на советската историја: Втората светска војна, војната во Авганистан, распадот на СССР и нуклеарната катастрофа во Чернобил.
Во текот на својата кариера во Белорусија честопати била обвинувана за „клевети“, „сквернавење“, па дури биле водени и судски процеси против неа во периодот од 1992-1996 година. Поради силниот политички прогон против Алексиевич, во 2000 година ја напуштила државата и една деценија живеела во прогонство во Париз, Гетебург и Берлин. Во 2011 се вратила во Минск, но не за предолго. Заради нејзиниот ангажман и учество на антивладините протести во 2020-2021 против претседателот Лукашенко на 28 септември 2020 повторно принудно ја напушта Белорусија и заминува во Германија, а нејзините книги се отстранети од белоруските училишни програми. Со почетокот на руската инвазија во Украина продолжува со критиките на белоруската вмешаност.
ВОЈНАТА НЕМА ЖЕНСКО ЛИЦЕ
„Војната нема женско лице“ е една од најпознатите книги за војната. За време на Втората светска војна, околу еден милион жени се бореле на страната на Црвената армија, но за нив никогаш ништо не се пишува. Оваа книга ги собира на едно место спомените на стотици жени – снајперистки, тенкистки, болничарки.
Ова е приказна за жените во текот на војната. Што ним им се случувало, како таа ги променила? Од што се плашеле? Како научиле да убиваат? Овие жени – повеќето првпат во својот живот – ја раскажуваат нехеројската страна на војната, која најчесто не е присутна во сеќавањата на ветераните. Тие говорат за валканоста и за студот, за гладот и за сексуалното насилство, за проблемите и за сенката на смртта. Алексиевич дозволува овие гласови да се слушнат во нејзината трогателна книга, првпат објавена во 1985 година. Авторката ја дополнила во 2002, преработувајќи ги деловите што биле цензурирани и додавајќи нови материјали што првично не било дозволено да се објават.
Алексиевич не се притеснува да каже дека нејзиниот стил созревал преку читањето на Полјаците Хана Крал и Ришард Капушќински, во чие дело исто како и кај Алексиевич се преплетуваат новинарството, публицистиката и литературата. Токму затоа професорката по полска книжевност и преведувачка на Капушќински на македонски јазик, Лидија Танушевска, и преведувачот и уредник на дел од делата на Алексиевич, Андреј Јованчевски се „идеалниот“ „пар“ што ќе го води инспиративниот разговор.
Светлана Алексиевич во последните неколку години не прифаќа многу јавни настани, па затоа видео разговорот со неа на 5 октомври во 21 часот во Кино „Фросина“ претставува ексклузивен настан што не смее да се пропушти!
Други дела на македонски јазик:
Времето secondhand, „Бегемот“, Скопје, 2016.
Последните сведоци, „Бегемот“, Скопје, 2017.
Чернобилска молитва, „Антолог“, Скопје, 2017.
Цинковите момчиња, „Бегемот“, Скопје, 2018.
Наградата BookStar се доделува од 2016 година. Првите две години беше наградувана најпродаваната книга помеѓу две фестивалски изданија, но потоа се доделува на најзначајната книга во текот на претходната година. Таа се состои од плакета и статуетка дизајнирана од Игор Делов.
Досегашни добитници:
2022 – Светлана Алексиевич (Белорусија), Војната нема женско лице
2021 – Миодраг Мајиќ (Србија), Островот на пеликаните
2020 – Николо Аманити (Италија), Ана
2019 – Евгениј Водолазкин (Русија), Авијатичарот
2018 – Славенка Дракулиќ (Хрватска), Невидлива жена и други раскази
2017 – Јуси Адлер-Олсен (Данска), Жената во кафезот
2016 – Есмахан Ајкол (Турција/Германија), Убиство во хотел Босфор
Фестивалот е поддржан од Министерството за култура, Градот Скопје, книжевната мрежа Традуки, Европската Унија, а одделни настани и од Исландскиот фонд за култура, Европската награда за литература, Романскиот институт за култура, Амбасадите на Италија и на Романија во Република Северна Македонија. Фестивалската програма ќе се одвива во Младинскиот културен центар, а дел од настаните и во Библиотеката „Браќа Миладиновци“ – Скопје и во КСЦ Центар – Јадро. Визуелниот идентитет е авторство на Деница Стојкоска и Стефан Танков. Наскоро ќе бидат објавени и други поединости за BookStar 2022.
